Avrupa Komisyonu, katı yeni Dijital Piyasalar Yasası (DMA) kapsamında hangi teknoloji şirketlerinin ve hangi hizmetlerini kurallar kapsamına gireceğini teyit etti. Temmuz ayı başında yayınlanan süreksiz listede yer alan şirketler çoğunlukla Amerikan teknoloji devlerinden oluşuyor. ABD’den Alphabet, Amazon, Apple, Meta ve Microsoft‘un yanı sıra Çin’den de ByteDance (TikTok) bulunuyor. Dijital Piyasalar Yasası kapsamına giren platform hizmetleri 6 Mart 2024 tarihine kadar AB’nin yeni kurallarına uymak zorunda.
Dijital Piyasalar Yasası nedir?
Genel olarak DMA, AB’nin yerleşik platformları açarak ekosistem kilitlenmesini ve rekabete karşıt davranışları engelleyerek dev firmaların pazar gücünü dizginleme, onları sadece eser ve hizmetlerinin temeline nazaran rekabet eder hale getirme teşebbüsü olarak özetlenebilir. Yani, külliyen son tüketiciyi muhafaza odaklı olan bir kurallar bütünü.
Örneğin, büyük iletileşme uygulamalarının kendilerini rakipleriyle birlikte çalışabilir hale getirme yükümlülüğü bulunurken, işletim sistemlerinin üçüncü taraf uygulama mağazaları sunacak ve geliştiricilerin alternatif uygulama içi ödeme seçenekleri sunmasına müsaade verecek formda tasarlanması gerekecek. DMA, on temel platform hizmetini kapsıyor:
- Çevrimiçi aracılık hizmetleri
- Çevrimiçi arama motorları
- Çevrimiçi toplumsal ağ hizmetleri
- Video paylaşım platformu hizmetleri
- Numaradan bağımsız şahıslar ortası irtibat hizmetleri
- İşletim sistemleri
- Bulut bilişim hizmetleri
- Reklam hizmetleri
- Web tarayıcıları
- Sanal asistanlar
DMA kapsamına giren firmalar ve platformlar
- Sosyal Ağlar: TikTok, Facebook, Instagram, LinkedIn
- Mesajlaşma Hizmetleri: WhatsApp, Messenger
- Aracı Platformlar: Google Maps, Google Play, Google Shopping, Amazon Marketplace, Apple App Store, Meta Marketplace
- Video Paylaşımı: YouTube
- Reklam Hizmetleri: Google, Amazon, Meta
- Web Tarayıcıları: Chrome, Safari
- Arama: Google Arama
- İşletim Sistemleri: Android, iOS, Windows
Komisyon’un evvelki listesinde Samsung’un web tarayıcısı da vardı lakin incelemeler sonucunda kâfi büyüklükte olmadığına kanaat getirildi.
Aynı formda Microsoft‘un Bing arama motoru, Edge tarayıcısı ve reklam hizmeti de listede yer almıyor, fakat Kurul bunların düzenleme çıtasını karşılayıp karşılamadığını kıymetlendirmek için pazar soruşturmaları açtığını söylüyor. Tıpkı durum Apple’ın iMessage hizmeti için de geçerli. Kurul bu soruşturmaların beş aydan fazla sürmeyeceğini, lakin Apple’ın talep üzerine iMessage’ı rakip hizmetlerle birlikte çalışabilir hale getirmeye zorlanmasıyla sonuçlanabileceğini söyledi. Kurul ayrıyeten, bir yıldan uzun sürmeyecek bir soruşturma kapsamında iPadOS‘un da kurallara dahil olup olmayacağını belirleyecek.
Şirketlerin uyması gerektiği kesin kurallar, komitenin hizmetleri hangi düzenleme çatısı altına koyduğuna nazaran değişiyor. Örneğin Meta’nın Instagram ve Facebook platformları çevrimiçi toplumsal ağ hizmetleri olarak düzenlenirken, Google Arama bir arama motoru olarak ve Microsoft’un Windows’u bir işletim sistemi olarak düzenlenecek.
Kurallar kimleri ilgilendiriyor?
DMA, bir şirketin ve hizmetinin kapsama girip girmeyeceğini belirlemek için, şirketin Avrupa’da yıllık cirosunun 7.5 milyar Euro’nun (yaklaşık 8 milyar dolar) ve piyasa bedelinin 75 milyar Euro‘nun (yaklaşık 80.5 milyar dolar) üzerinde olup olmadığına bakıyor. Ayrıyeten hizmetin AB’de aylık 45 milyondan fazla etkin kullanıcısı olup olmadığı üzere çeşitli kriterler de kullanılıyor.
Bu ortada Google Arama (ve şayet dahil edilirse Bing) kullanıcılarına öbür arama motorları seçeneği sunmak zorunda kalırken, işletim sistemi sağlayıcılarının evvelce yüklenmiş uygulamaları kaldırma, sanal asistanlar ve web tarayıcıları üzere sistem varsayılanlarını değiştirme imkanı sunması gerekecek. Firmaların kendi eser ve hizmetlerini platformlarındaki öbür şirketlere kıyasla kendi kendilerine referans göstermeleri yasaklanacak. Kurul, tüm yükümlülükleri listeleyen hayli kapsamlı bir SSS yayınladı.
Kurallara uyulmazsa ne olacak?
AB, DMA kurallarına uymayan firmalara ve platformlara ağır cezalar verileceğini belirtiyor. Belirlenen firmalar şayet DMA’nın kurallarına uymazsa, Komite bir şirketin dünya çapındaki toplam cirosunun yüzde 10’una kadar yahut tekrar eden hatalılar için yüzde 20’sine kadar para cezası uygulayabilecek. Örneğin Apple, 2022 yılında neredeyse 400 milyar dolar gelir ve 100 milyar dolar net gelir elde etmişti. Münasebetiyle yüzde 10’luk bir ceza epeyce sert diyebiliriz.
AB Komitesi yalnızca ceza vermekle yetinmiyor. Tıpkı vakitte firmaların ilgili iş kısmını satmaya zorlamak üzere yapısal tahliller de uygulama yeteneğine sahip. Bugünkü duyuru DMA’nın uygulanmasına yönelik kıymetli bir adım olsa da, süreç şimdi bitmiş değil. Financial Times daha evvel, kurulun, Amazon ve Alman perakendeci Zalando’nun Dijital Hizmetler Yasası (DSA) kapsamında “çok büyük çevrimiçi platformlar” olarak tanımlanmaları nedeniyle AB’ye meydan okumuşlardı, emsal bir yasal süreci burada da görebiliriz.
