6 Şubat 2023 tarihi, Türkiye için unutulmaz bir gün olarak kayıtlara geçti. Saatler 04:17’yi gösteriyorken, Kahramanmaraş‘ın Pazarcık ilçesinde 7.8 büyüklüğünde bir zelzele meydana geldi. Beşerler, birinci zelzelenin şokunu atlatamamışken, bu defa de öğlen saatlerinde Elbistan merkezli 7.5 büyüklüğünde bir sarsıntı daha oldu. Kıyameti yaşadığımız gün 50 binden fazla vatandaşımızı kaybettik. Etraf vilayetlerde de çok şiddetli bir halde hissedilen zelzele, toplamda 10 milyondan fazla vatandaşın hayatını direkt etkiledi.
Depremi evvelce tespit eden bir sistem şu an için yok. Lakin son devirlerde yaşanan teknolojik gelişmeler, insanların zelzeleden saniyeler önce de olsa haberdar olmalarını sağlamaya başladı. Deprem Ağı, o uygulamalardan bir tanesi. Ayrıyeten, ABD merkezli teknoloji devi Google da Android telefonlar için sarsıntı uyarısı verebiliyor. “Deprem uyarıları” isimli özellik, insanların yaşanacak bir zelzeleden dakikalar evvel haberdar olmalarını sağlıyor. Yani en azından Google, durumun bu türlü olduğunu argüman ediyor.
Ancak yapılan bir araştırma, Google’ın Sarsıntı ihtarları özelliğinin Kahramanmaraş’ta işe yaramadığını ortaya koydu!
Dünyanın en büyük haber ajanslarından BBC, Google’ın Sarsıntı ihtarları özelliğinin çalışıp çalışmadığını anlamak için Türkiye’ye geldi ve zelzeleden direkt etkilenen birtakım kentlerde, yüzlerce kişiyi kapsayan bir araştırma yaptı. Yapılan araştırma çarpıcıydı. BBC araştırmasına nazaran sabaha karşı meydana gelen zelzele için tek bir kullanıcı bile bildirim almamıştı. BBC, öğlen saatlerinde meydana gelen ikinci sarsıntı içinse sadece birkaç kullanıcının bildirim aldığını açıkladı.
Araştırmaya devam etmeden evvel: Google zelzele ihtar sistemi nasıl çalışıyor?
Google, zelzele ikaz sistemi için oluşturduğu bir internet sitesinde, bu özelliğin nasıl çalıştığını tane tane anlatıyor. Google’ın açıklamasına nazaran ABD dışındaki bölgelerde, direkt telefonlar üzerinden zelzele tespitleri yapılıyor. Tüm aygıtlarda bulunan ivmeölçerlerleri kullanan Google, daima olarak ivmeölçerden gelen bilgiyi ölçüyor. İvmeölçer, hareket ve titreşimleri ölçebiliyor. Olağan şartlarda bir yere koyulan akıllı telefonun durduk yere titreşim ölçmeye başlaması, yazılım tarafında deprem mümkünlüğünü tetikliyor.
Sonraki kademede, bölgede bulunan öteki akıllı telefonlardaki datalara bakılıyor. Şayet çok sayıda telefondan tıpkı anda titreşim bilgisi geliyorsa, o bölgede sarsıntı olduğu anlaşılıyor. İvmeölçerdeki titreşim yoğunluğu ise zelzelenin büyüklüğünün anlaşılmasını sağlıyor. Şayet 4.5 yahut daha büyük bir zelzele tespit edilirse, Android telefonlar ihtar vermeye başlıyor. Google, bu usul ile dünyanın en büyük sismograf ağının kurulduğunu söylüyor.
Ama BBC’nin araştırmasına nazaran, bu özellik gerçek hayatta bir işe yaramadı!
Google’a nazaran Sarsıntı ikazları özelliği, sabaha karşı meydana gelen sarsıntıda milyonlarca kullanıcıya uyarı gönderilmesini sağladı. Fakat BBC’nin yaptığı araştırma bunun tam aksisini ortaya koyuyor. Adana, İskenderun ve Osmaniye’de gerçekleştirilen ve yüzlerce kişinin katıldığı araştırmaya nazaran özellik, o gün hiçbir biçimde kullanılmadı.
BBC, yaptığı araştırma kapsamında olan kimi insanların açıklamalarını da aktardı. Örneğin; Alican isimli bir gencin açıklamasına nazaran Google’ın Zelzele ikazları özelliği geçmişte bildirim göndermişti. Lakin Kahramanmaraş merkezli zelzelede bildirim göndermedi. Ailesinden 25 kişiyi kaybeden Funda isimli bir vatandaş ise Android telefon kullanmasına karşın rastgele bir uyarı almadığını ifade ediyor.
Peki Google’ın Android telefonlardaki Zelzele ikazları özelliği sahiden bir işe yaramıyor mu?
BBC tarafından yapılan araştırmada zelzele ikaz sistemi bir işe yaramıyor üzere görünmüş olsa da gerçek bu türlü olmayabilir. Zira Kayseri’de yaşayan bir birey olarak her iki zelzelede de bildirim aldığımı (Samsung Galaxy S20+) rahatlıkla söyleyebilirim. Üstelik yalnızca ben değil, ailemden bazı kişiler de Google Zelzele ikazları ile sarsıntıdan haberdar oldular. Yalnızca Kahramanmaraş zelzelesi de değil. Daha birkaç gün evvel gerçekleşen Adana merkezli zelzelede de Google’dan bildirim geldi. Ayrıyeten, geçmişte yaşanan sarsıntılarda bildirim gönderildiğini esasen biliyoruz.
Sadece ben de değil. Kahramanmaraş’ta meydana gelen sarsıntılardan birkaç hafta sonra, bu kez merkezüssü Kayseri olan birkaç sarsıntı oldu. Bu defa Ankara’da yaşayan bir arkadaşım, Kayseri’deki sarsıntı için bildirim aldığını ifade etti. Bunları göz önünde bulunduracak olursak, Google’ın Zelzele ihtarları özelliğinin işe yaramadığını söylemek hakikat bir yaklaşım olmayacaktır. Tekrar de Google, tüm Android aygıtlara istikrarlı bir halde bildirim göndermiyor diyebiliriz.
BBC, neden bildirim alan kimseyi bulamadı?
BBC’nin yaptığı araştırmada bildirim alan kimse bulunamamış olsa da aslında bildirim alan insanların olduğunu iddia etmek sıkıntı değil. Pekala neden bu türlü bir durum yaşanmış olabilir? Kimi insanların ayrıcalıkları mı var ki Google onlara sarsıntı bildirimi gönderiyor da başkalarına göndermiyor? İşte konuşulması gereken temel sorun tam olarak bu. Gelin bu sıkıntıyı biraz irdeleyelim.
Son 100 yılın en büyük sarsıntılarından bir tanesi yaşandı. Haberimizin başında da dediğimiz üzere, yaşananlar sözün tam manasıyla kıyametti. İşte Google da kendini savunurken buna atıfta bulunuyor. Araştırmayla ilgili açıklama yapan Google yetkilisi Micah Berman, “Çok şiddetli ve yıkıcı birinci zelzele sırasında ihtar sistemi kullanıcılar dikkatlerini bambaşka şeylere yönelttikleri için arka planda kalmış olabilir. Bence bu en olası açıklama üzere görünüyor.” formunda konuştu.
Başka değişkenler de var
Deprem ihtar sisteminden bildirim almak için direkt telefonla ilgili olan değişkenleri göz gerisi etmemek gerek. Şöyle ki; kullanıcı, sarsıntı ikaz özelliğini devre dışı bırakmış olabilir. Sarsıntı ihtar özelliği etkin olsa da Google’ın konum servisleri kapalıysa, yeniden bildirim gönderilmemiş olabilir. Birinci sarsıntı gece saatlerinde meydana geldiğinden, telefon yahut internet teması kapalı durumda olabilir. Root atılan aygıtlarda bu özellik büsbütün silinmiş de olabilir. İşte bunun üzere durumları çoğaltmak mümkün. Tahminen de Google’ın dediği gibi insanlar bildirim almış olsalar bile o an yaşadıklarının tesiriyle bildirimi unutmuş olabilirler. Ya da sahiden bildirim almadılar. Tüm bunlar birer mümkünlük.
Uzmanlar, yeniden de Google’a reaksiyon gösteriyorlar!
BBC’ye konuşan isimlerden bir tanesi, Prof. Harold Tobin oldu. “Eğer bu Google’ın bir vaadiyse, bu vaat örtülü bile olsa sarsıntılar öncesinde erken ihtar sistemi hizmeti sunmayı vadediyorsa, o vakit beklentiler yükselir. Eğer temel insan ömrü yahut kamu güvenliği ile ilgili bir bilgiyi paylaşıyorsanız, bu sistemin nasıl çalıştığı ve ne kadar uygun çalıştığı konusunda şeffaf olma sorumluluğunuz da vardır. ‘Şurada burada bildirimler göründü’ halindeki bir anekdottan bahsetmiyoruz. Bunlar yaygın ihtar sistemleri olarak tasarlandı. Bütün problem de bu.” biçiminde konuşan Tobin, Google’a reaksiyon gösterdi.
BBC’ye konuşan bir öbür isim de Prof. Şükrü Ersoy’du. Sarsıntı uzmanı, “Google’ın sistemi şayet ki çalışmış olsaydı, tahminen de çok yararlı olabilirdi. Ancak bu sistem, böylesi değerli bir sarsıntıda işe yaramadı. Bu da şu soruyu akla getiriyor: Şayet bu yararlı bir sistemse, neden bu kadar büyük bir sarsıntıda, son 100 yılın en büyük sarsıntılarından birinde faydalanamadık?” sözlerini kullandı.
Bir tavsiye: Zelzele Ağı, Google’dan daha yeterli çalışıyor
Hem Google’ın Sarsıntı ihtarları özelliğini hem de Deprem Ağı uygulamasını kullanan birisi olarak konuşmak gerekirse, Sarsıntı Ağı’nın çok daha âlâ sonuçlar verdiğini söylemek mümkün. Uygulamanın en değerli avantajı, zelzelesi kaç saniye sonra hissetmeye başlayacağınızı dahi varsayım edebiliyor oluşu. Ve bu süre en fazla 1 saniye sapıyor. Google’ın Zelzele ikazları özelliğinde bu türlü bir durum kelam konusu değil. İkinci sarsıntıda bildirim geldikten birkaç saniye sonra sarsıntı başlamıştı…
