Türk tarihi ve mitolojisi için çok derin bir yere sahip olan Ergenekon Destanı, temelinde bir türeyişi, güç toplamayı ve tekrar doğuşu söz ediyor. Binlerce yıl evvel, Türkler, düşmanlarının baskıları altında güç durumda kalmış, lakin Ergenekon ismi verilen dar bir vadide, kurtuluşlarını sağlayacak bir tahlil bulmuşlardı. Günümüzde, teknolojinin süratle evrildiği bir devirde bu destan bir kere daha ulvi bir mana kazanıyor. Ergenekon Destanı
Ergenekon Destanı’nın temsil ettiği tekrar doğuş ve güçlenme, günümüzde de geçerliliğini koruyor. Bilmeyenler için Ergenekon Destanı, Göktürklerin yine doğuşuna ait bir öyküdür.
Anlatıya nazaran, Moğol vilayetinde Oğuz Han soyundan Vilayet Han’ın hükümdarlığı sırasında Tatarların hükümdarı Sevinç Han, Moğol ülkesine savaş açtı ve Vilayet Han’ın yönetimindeki orduyu Kırgızlar ve öbür uzunluklardan da yardım alarak yendi. Vilayet Han’ın ülkesindeki herkesi öldürdüler. Yalnız Vilayet Han’ın küçük oğlu Kıyan, eşi Nüküz ve yeğeni ile kaçıp kurtulmayı başardılar. Düşmanın onları bulamayacağı bir yere gitmekten öteki dermanları yoktu. Yabani koyunların yürüdüğü bir yolu izleyerek yüksek bir dağda son derece dar bir geçide varmış ve bu geçitten geçtikten sonra içerde akarsuların, pınarların, farklı bitki ve çalıların, meyve ağaçlarının bulunduğu bir alana varmışlar. Dağın doruğunda bulunan bu yere, dağın kemeri manasına gelen “Ergene” sözünü tıpkı vakitte dik manasına gelen “kon” sözünü birleştirerek “Ergenekon” ismini vermişler. Vakitle Kıyan ve Nüküz’ün oğulları çoğalarak bir topluluk oluştururlar. Ortadan geçen 400 yılın akabinde Ergenekon’da o kadar büyük bir topluluk oluşur ki bu bölgeye sığamaz olurlar.
Atalarının buraya geldiği geçidin unutulması da durumu daha da zorlaştırır. Binlercesi Ergenekon’un etrafındaki dağlarda geçit aradılar fakat ne kadar arasalar da bulamadılar. Geçit bulamayan Göktürkler uzunluk içinde bulunan demircinin teklifi üzerine dağın demir kısmını eritebilecekleri konusunda hemfikir olurlar. Demirin bulunduğu yere bir sıra odun, bir sıra kömür dizdiler ve ateşi yaktılar. Yetmiş yere koydukları yetmiş körükle daima birden körüklediler. Demir eridi, yüklü bir deve geçecek kadar yer açıldı. Vilayet Han’ın soyundan gelen Türkler yine güçlenmiş olarak eski yurtlarına döndüler, cetlerinin intikamını aldılar. Ergenekon’dan çıktıkları gün olan 21 Mart’ı her yıl bayram yaptılar. Ergenekon Destanı tekrar özgür olma ve Baharın Bayramı olarak hala 21 Mart gününde kutlanır.
Türkiye
Bugün, Türkiye ve Türkler, bu destanın güçlü sembolizmini çağdaş çağın teknolojik gelişmeleriyle birleştiriyorlar. Türkiye, tarih boyunca yaşadığı zorlukları aşarak teknolojide de kendine sağlam bir yer edinmeyi hedefliyor. Muasır medeniyetlerin üstüne çıkmak Ergenekon’un bir gerekliliği. Bu teknoloji haberinde, Ergenekon Destanı’nı ilham kaynağı olarak alarak, teknoloji ve bilimin Türkiye’deki seyahatine değineceğiz.
17. yüzyıl prestijiyle Osmanlı ve Türkler, matematik, astronomi ve ideoloji üzere bilimsel alanlarda hem batının hem de doğunun gerisinde kalmıştı. Bilim ve teknoloji ışığında Osmanlının etrafı ilerlerken görünmeyen sıradağlar ülkenin etrafını sarıyordu. Hakikaten onlarca farklı cephede yapılan savaşlar, kaybedilen topraklar ve son bir direniş sonucunda elde tutulan 783.562 km² yüzölçümüne sahip bugünkü Türkiye ortaya çıktı. Türkiye Cumhuriyeti ile birlikte amaç en başından belirliydi: Muasır medeniyet düzeyinin üstü.
Dünya’da bilim ve teknoloji siyaseti kararları II. Dünya Savaşı ve sonrasındaki Soğuk Savaş periyodunda alınmış olsa da Türkiye’de ise bilim ve teknoloji siyasetlerinin uygulamaları 1960’larda başladı. Lakin daha evvel Cumhuriyet’in birinci yıllarında gerekli ekonomik kalkınma ve kültürel gelişmede bilim ve teknolojinin kullanılması, ülkenin tüm sorunlarına karşı bütüncül bir bilimsel tavır benimsemesine yol açmıştı. Nasıl açmasın ki? Bu son derece zorunluydu.
Kurtuluş Savaşı uğraşının galibi Türkiye, 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edildiğinde; kaynaklar bakımından tükenmiş, yoksul, ilkel tarım yapan bir ülkeydi. Ülkeyi kalkındıracak ve bilim anlayışını yeşertecek takımlar şehit düşmüş ve bunlar Cumhuriyet’in birinci yıllarında bilgi ve bilime olan muhtaçlığı doruk noktaya çıkarmıştı. Sağlam bir temelin olmayışı, daha doğrusu teknolojik bilginin olmayışı bizi, bizim üzere kaybeden ülkelerden (Almanya, Japonya vb.) ayırıyordu. Onlar teknolojik bilgi ile ülkenin yine inşasını yaparken bizim atmamız gereken adımlar vardı. Cumhuriyetin birinci yıllarındaki bilim anlayışını “Cumhuriyet’in Bilim ve Teknoloji Politikası” makalesini kaleme alan Cemre Uğural şu sözlerle anlatıyor:
“Genel olarak Cumhuriyet’in ilanını takip eden süreçte devletin bilim ile olan bağı birbirine paralel iki boyutta şekillendi diyebiliriz:
Birincisi, Türk toplumunun gereksinimi olan ekonomik kalkınmada bilim ve teknolojiyi yakından takip edecek endüstrileşme siyasetlerinin oluşturulmasıydı.
İkincisi, Türk toplumunu akla ve bilimsel niyete dayalı çağdaş hayat çatısı altında bütünleştirecek ve ulusal kültür, lisan ve tarih üzere kıymetleri ön plana çıkaracak toplumsal ıslahatların gerçekleştirilmesiydi.”
1924’te Tevhid-i Tedrisat ile ulusal ve çağdaş eğitim sisteminin önü açıldı. Üniversitelerde açılan fen ve mühendislik fakülteleri sonraki yıllarda bilim ve teknoloji alanında rol alacak takımların altyapısını oluşturdu. Cumhuriyetin birinci yıllarında kamu kesiminde kazanılan birikimler, gelecek yıllarda oluşacak özel kesimin ortaya çıkışına yer hazırladı.
1923-1929 ortası dönem
Cumhuriyet’in ilan edildiği 1923 yılı itibariyle ülkede bilim ve teknoloji üretimini gerçekleştirecek bilim ortamı yoktu. Ekonomik gelişmenin sağlanmasında kıymetli bir yer tutan demir, çelik ve “üç beyazlar” olarak bilinen şeker, un ve pamuklu üretimi bile ülkede şimdi başlamış değildi. Bu doğrultuda Cumhuriyet’in mevcut iktisat durumunu incelemek üzere 1923 İzmir İktisat Kongresi düzenlendi. Kongrede endüstrileşme için kâfi sermaye birikiminin olmaması, sanayi tesislerini işletecek teknik eleman ve teknolojinin yetersizliği üzere meselelere değinilerek bu alanlara yönelik yeni bir iktisat modelinin belirlenmesi kararlaştırıldı. Atatürk de kongrede yaptığı konuşmada askeri zaferin ekonomik zaferi izlemesi gerektiğini, çağın bir iktisat çağı olduğunu, bu yüzden de ülkede çok sayıda fabrika kurulması ve buralarda Türk personellerin çalıştırılması gerektiğini tabir etti.
İzmir İktisat Kongresi’ni takiben endüstriden mahrum iktisada alt yapı sağlaması ve maden kesiminin geliştirilmesi için Zonguldak Maden ve Sanayi Mühendis Mektebi açıldı. 1925’te Kayseri Tayyare Fabrikası, 1926’da Ankara Çimento Fabrikası kuruldu. Bu esnada Türkiye İş Bankası kurularak özel bölüme kredi sağlandı. İş Bankası’nın kredi dayanağı ile 1926’da Alpullu ve Uşak Şeker Fabrikaları açıldı. 1929’da ise Zeytinburnu-Arslan ve Kartal-Yunus Çimento fabrikaları faaliyete başladı. 1930-1950 ortası dönem
1929’da başlayan (etkilerini lakin 1930 yılının sonlarında tam manasıyla hissettiren) Dünya Ekonomik krizi kurallarında Türkiye, endüstrileşmede kıymetli adımlar attı. Bu periyotta Birinci ve İkinci Beş Yıllık Sanayi Planları hazırlandı. Birinci planla dokumacılık, madencilik, kâğıt, seramik ve kimya sanayiini geliştirmeyi hedeflendi. Birinci çelik fabrikası ise 1932’de Kırıkkale’de Askeri Fabrikalar Genel Müdürlüğüne bağlı olarak kuruldu. Daha sonra 1937’de Karabük’te de Karabük Demir Çelik Fabrikası kuruldu. Karabük Demir-Çelik Fabrikası, Sovyet Rusya ile Türkiye ortasında makine ithalatının başlamasıyla elde edilen teknoloji transferiyle kuruldu.
Bu devirde öğrenciler yurtdışına gönderilerken uzmanlar da ülkeye getirilmişti. Lakin şimdi kâfi sanayi alt yapısı oluşturulamaması ve yatırım alanlarındaki mühendis sayısının azlığı nedeniyle sanayi tesislerinin birçoğu “anahtar teslimi” biçiminde yabancıların bilgi ve deneyimiyle kurulmuştu. İkinci plan periyodunda ise ağır endüstriye, demir ve çeliğe, ulaşıma yük verilmişti. Atatürk’ün “İstikbal göklerdedir” kelamıyla tabir ettiği göklere hâkim olma kanısı 20. yüzyıl ülkelerinin gelişmişlik seviyesini belirleyen kıymetli ölçütlerden biriydi. Bu nedenle havacılık sanayiinin geliştirilmesi genç Cumhuriyet için hayli değerliydi.
1626’da birinci uçak fabrikası kuruldu
Cumhuriyet tarihinin birinci havacılık tecrübesi 1925’te Türk Tayyare Cemiyeti’nin açılması olurken akabinde 1926’da Tayyare Makinist Mektebi ve TOMTAŞ Uçak Fabrikası kurulmuştu. Ferdi havacılığın gelişmesinde ise pilot Vecihi Hürkuş ve Nuri Demirağ’ın kıymetli katkıları olmuştur. Vecihi Hürkuş, 1931’de kendi atölyesini açarak “Vecihi XIV”ü üretmişti.
Nuri Demirağ da Selahattin Reşit Alan ve Alman uzmanların yardımıyla 1937’de Beşiktaş-Hayrettin İskelesi’nde bir etüt atölyesi ile 1941’de Sivas Divriği’de Gök Uçuş Okulu’nu açmış ve fabrikalarında 1936-1942 yılları ortasında NuD-36 ile NuD-38 tipi yerli uçakları üretmişti. Öbür uçak sanayii tesisleri ise 1939’da kurulan Ankara’da Etimesgut Uçak Fabrikası ile 1941’te kurulan Gazi Uçak Fabrikası tesisleri olmuştu. Bu kısımda uçak üretimine ait pek çok bilimsel proje hazırlanmıştı. Ayrıyeten fabrikada üretilen THK-5 modeli ise Danimarka’ya ihraç edilmişti. Ancak bu süratli yükseliş Soğuk Savaş dönemi sırasında, ABD’nin Marshall Yardımları sonrasında ve ikili alakaların gelişmesi ardından uzakta parlayan bir yıldız üzere sönük kalmaya başladı. Bilhassa havacılık sanayimiz bu durumdan çok ağır bir darbe aldı. Üretim kesildi, fabrikalar iflas etti ve ulusal yatırım ne yazık ki bir nevi boşa gitti. Türk havacılık tarihi temelinde başlı başına bir belge konusu olmaya paha.
Öte yandan Türkiye’de bilim ve teknoloji siyasetlerinin akademik boyutlu ve çok taraflı bilimsel araştırmalar halinde planlanması birinci olarak 1960’lı yıllarda mümkün oldu. Bu yıllarda TÜBİTAK kuruldu ve kapsamlı kalkınma planları oluşturuldu. 1983’te Türk bilim siyaseti oluşturularak kazanımlar sistemli ve bütüncül hale getirildi. 1990’lara gelindiğinde bugünün Türkiye’sinin esaslı firmalarının temellerinin çoktan atıldığını görüyoruz.
Bu kısmımızın sonuna gelmiş bulunuyoruz lakin önümüzde daha ayrıntılı değineceğimiz son derece bedelli mevzular da var. Yazının son kısmından de anlaşılacağı üzere bir sonraki kısmımızın ana konusu Türk havacılık tarihi ve gelişmeleri olacak. İkinci kısma kadar sizlere şu sözlerle veda edelim ve bu vesileyle vefatının 85. yılında Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü minnetle analım: “İstikbal göklerdedir. Göklerini koruyamayan uluslar, yarınlarından asla emin olamazlar.”
