Türkiye’nin uzay gayeleri, yalnızca bir ulusun sonlarını aşma dileğini göstermiyor, gösterilen maksada olan bağlılığının en son nişanesi, ülkenin bilimsel, teknolojik ve ekonomik potansiyelini uzay keşifleri ve araştırmalarıyla birleştirerek global ölçekte aktif bir oyuncu olma eforunu yansıtıyor. Uzaya açılan kapılar, yalnızca teknolojik muvaffakiyetleri değil, birebir vakitte ulusal gururu da simgeler. Türkiye’nin uzay maksatları, yalnızca bir roketin atmosferi delmesi değil, tıpkı vakitte bir milletin hayallerinin hudutlarını zorlamasıyla ilgili. Bu gayeler, gelecek jenerasyonların öğrenecekleri, gurur duyacakları ve ilham alacakları bir mirası simgeliyor.
“Çünkü sen ne tarih ne coğrafya
Ne şu ne busun
Oğlum Mernus
Sen otobüsü kaçırmış bir milletin çocuğusun.”
Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun sarsıcı mısraları, Türkiye’nin uzaya olan yükselişini anlatan bu kıssada adeta yankı buluyor. Türkiye, artık “treni kaçırmış bir millet” damgasından kurtulmak zorunda ve tahminen de uzay, buna açılan bir kapı olacak.
Giriş kısmını tamamlayıp ayrıntılara geçmeden evvel serimizin öbür kısımlarını aşağıdaki temaslardan okumanızı öneririz:
Uzaya giriş
1932’de Karl Guthe Jansky’nin baht yapıtı bulduğu uzaydan gelen radyo yayınları, daha sonraki yıllarda radyoteleskopların doğmasına yol açtı. II. Dünya Savaşı sırasında Almanların geliştirdiği V-1 ve V-2 füzeleri, 1947-1956 yılları ortasında ABD’nin teşebbüsleri, Sovyet Rusya’nın 1957 yılında yörüngeye birinci konuşlandırılan “Sputnik” uydusunu geliştirmesi, akabinde 1961’de uzaya birinci çıkan insan olan Yuri Gagarin ve en nihayetinde 1969’da ABD’nin Ay’a birinci insanları indirmesi…
Tüm bunlar uzay tarihinin mihenk taşları oldu. Türkiye, serimizin birinci iki kısmında anlattığımız üzere, bu yıllarda endüstrisini ayağa kaldırmakla meşguldü. Cumhuriyet ile başlayan süratli ihtilallerin devamının gelmemesi Türkiye’yi tahminen de uzay amaçlarından kopardı. Fakat bilhassa 90’lardan sonra uzay, yeni bir amaç olarak belirlendi. Şimdilerde ise Türkiye, uzay alanında kendi mihenk taşlarıyla yükselmeye çalışıyor.
Türkiye’nin uzay yolculuğu
Türkiye, çabucak hemen her ülke üzere uzay araştırmalarına haberleşme uydularıyla başladı. 23 Nisan 1979’da birinci uydu yer istasyonumuz AKA-1 (Ankara-1) İngiltere‘yle 11 telefon kanalı kurularak servise verilirken 13 ülke ile haberleşme sağlandı. 1987’ye gelindiğinde Avrupa‘da birinci olarak uydu sistemi üzerinden görüntü konferans ülkemizde gerçekleştirildi.
Ancak bunlar kâfi değildi. 1990’da Fransız Aerospatiale firması ile “Türksat Ulusal Haberleşme Uyduları” sözleşmesi imzalanırken maksat, Türkiye’nin uzayda kendi haberleşme uydusunu yerleştirmesi olmuştu. Aerospatiale tarafından üretilen ve 24 Ocak 1994’te Fransız Guyanası’ndan fırlatılan TÜRKSAT 1A uydusu Türkiye’nin birinci denemesi olsa da fırlatma sırasında Ariane 4 roketinde meydana gelen arıza sonrasında uydumuz ne yazık ki okyanusa düşmüştü.
BİLSAT, TÜBİTAK’ın Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü (TÜBİTAK UZAY) ve İngiliz uydu teknolojileri şirketi Surrey Satellite Technology Limited-Surrey (SSTL) işbirliği ile geliştirildi. Paydaşlık kapsamında 8 araştırmacı İngiltere’ye uydu üretim sürecini öğrenmek için gönderildi.
Uydunun, Çok Bantlı Kamera (ÇOBAN) ve Gerçek Vakitli Manzara Sürece Kartı (GEZGİN) ismi verilen, iki vazife yükü TÜBİTAK UZAY tarafından ve yerli sanayi katkılarıyla Türkiye’de tasarlanarak üretilmiş ve BiLSAT uydusuna yerleştirilerek değerli bir bilgi birikimi kazanılmıştı. Uydu, 27 Eylül 2003 tarihinde Rusya’nın Plesetsk Rampası’ndan Cosmos-3 fırlatma aracıyla uzaya gönderildi.
TÜRKSAT 1B ve gerisinden gönderilen TÜRKSAT 1C, 2A, 3A, 4A, 5A ve 5B uyduları yurtdışı firmalardan temin edilirken Haziran 2024’te fırlatılacak olan TÜRKSAT 6A ise TÜBİTAK UZAY önderliğinde TUSAŞ, ASELSAN ve CTECH firmalarıyla birlikte geliştiriliyor. Halihazırda birden fazla uydu projesi yürütülüyor. Önümüzdeki birkaç yıl içinde ise Türkiye’nin uzaydaki uydu sayısı 10’u geçecek üzere görünüyor.
Yeni maksat: Kendi uydunu kendin fırlat
ROKETSAN, 2 yıl üzere kısa bir müddette uzay teknolojilerinin denenmesi ve sistemlere uzay tarihçesi kazandırılması maksadıyla bilimsel bir sonda roketi geliştirildi ve 2017 yılında uzaya birinci kere bağımsız erişim sağlandı. 2018 yılındaki sonda roketi uçuş testlerinin de %100 başarılı olarak gerçekleştirilmesi ile kademe ayırma ve atmosfer dışında denetimli uçuş üzere pek çok teknoloji kazanılmış oldu.
29 Ekim 2018 tarihinde ROKETSAN, Türkiye’nin uzaya bağımsız erişim yeteneğinin bir adım öteye taşınmasını hedefleyen Mikro Uydu Fırlatma Sistemi (MUFS) Geliştirme Projesinin hayata geçirilmesi için Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) tarafından görevlendirildi. 29 Ekim 2020’de ise ROKETSAN, birinci sefer sıvı yakıtlı roket motoru teknolojisiyle uzaya erişti. Fırlatılan SR-0.1 sonda roketinin birinci prototipi, 136 km irtifaya ulaştı.
Ağustos 2023’te fırlatılan SR-1 Sonda Roketi ise 300 km irtifa üzerine en az 100 kilogramlık yararlı yükü çıkartma yeteneğine sahip. SR-1 Sonda Roketinin akabinde ROKETSAN, ŞİMŞEK Fırlatma Aracı üzerinde çalışıyor. 400 kilogram yükünde yararlı yüke sahip olacak ŞİMŞEK-1 Fırlatma Aracı ile 2027 yılında 550 km irtifaya çıkılması hedefleniyor. ŞİMŞEK-2 Fırlatma Aracı’nda ise firma, 700 km irtifa ve 1.5 ton yük hedefliyor.
Fergani projesinin ayrıntılarına geçmeden evvel çoğumuzun ismini bile duymadığı bir isme parantez açmamız gerekiyor; Doç. Dr. Arif Karabeyoğlu.
Arif Karabeyoğlu ve DeltaV
Arif Beyefendi, en kolay biçimde yakıt olarak mumu kullanmak istiyordu. Hem bulunması hem işlenmesi son derece kolay olan mum, bir roket yakıtı olarak devrimsel olarak görülüyor. Elbette burada bildiğimiz mumdan bahsetmiyoruz, mumum hammaddesi olan parafinin hibrit motorlarda katı yakıt olarak kullanılmasından bahsediyoruz.
1999 yılında ABD’de Space Propulsion Group şirketini kurarak tahrik sistemlerine tartı veren Karabeyoğlu, çeşitli patentleriyle de itki sistemleri yahut kısaca roket dünyasının kıymetli isimlerinden birisi.
Karabeyoğlu, muhtemelen dünyanın her ülkesinde en gelişmiş teknoloji ve uzay şirketlerinde alanında en üst pozisyonda çalışacak, misyon yapacak kalitede birisi. Lakin önünde bu imkanlar varken Türkiye’ye 2013 yılında dönmesi hem bizim için büyük bir yarar hem de gurur verici bir dönüm noktası. Kendisinin kelamlarıyla gelme nedeni: “Bir oğlum oldu 2010 yılında. Dedim ki oğlum Türkiye’de büyüsün ve Türk olsun. En azından bir mühlet Türkiye’de yaşasın diye düşündüm. Hasebiyle temel dönme sebebim ailesel diyebilirim.”
Ancak Karabeyoğlu, 90’lı yılların sonunda Türkiye’den ayrıldığı andan itibaren burasıyla bağlantısı hiç kesmedi. Çalışmalarına devam ederek kendisini geliştirirken bir yandan da Türkiye’de uygun yeri bekledi. Tesadüftür ki 2013 yılı buradaki kaidelerin çalışmalarını yürütebilmesi için uygun olduğuna karar verdiği yıl oldu. Türkiye’ye döndükten sonra 2017’de DeltaV Uzay Teknolojileri şirketini kuran Karabeyoğlu, hem burada Türkiye’yi uzaya taşıyacak itki sistemlerini geliştiriyor hem de birebir vakitte mühendis ve öğrenciler yetiştiriyor.
Ancak bu tepeler, ardında daha büyük tepeleri gizleyen tümseklerden diğer bir şey değil.
DeltaV’nin roketleri neden özel?
Şimdi, roket motoru basitçe itki kuvveti üreten bir motor olarak özetlenebilir. Lakin roketler öbür itki sistemlerinden biraz farklı. Mesela, arabalar kuvveti nasıl üretiyor? Tekerlerin itmesiyle. Pekala bir uçak nasıl ilerliyor? Havayı hızlandırarak. Peki roketler? Roketlerde bu türlü bir şey mümkün değil zira sürtünecek bir hava yok. Münasebetiyle itkiyi aslında dışarıya yüksek süratlerde kütle atarak elde ediyorsunuz.
Daha evvelki hibrit roketler 1990’ların sonunda polimerik materyalleri, otomobil lastiği üzere materyalleri yakıyordu. Karabeyoğlu’nun keşfi ile mumum yani parafinin de kullanılabileceği görüldü. Çünkü mum, öteki yakıtlardan 4 kat daha süratli yanıyor. Bu da güçlü bir itki ve randıman sağlıyor.
“İstikbal göklerdedir”
Yazımızın sonlarına gerçek gelirken kesin maksatlara yanlışsız yönelmemizin vakti geldi. Artık hem Roketsan hem DeltaV gibi firmalar Türkiye’de roketler geliştiriyor ve testlerini yapıyor. Pekala, amaç ne?
Eğer DonanımHaber’i takip ediyorsanız Virgin Galactic firmasını duymuş ve firmanın uzay araçlarıyla uzay turizmi yaptığını öğrenmişsinizdir. Bu firma hibrit bir roket motoru kullanıyor. Yani hibrit motorlar ile uzay turizmi artık gerçekçi bir maksat. Bir öbür uygulama ise uzayda bunların kullanılması. Roketler ile uzaya uydular yahut yükler taşıyorsunuz. Lakin uyduyu yörüngeye taşımak kâfi değil. Bu uyduları bir yörüngeden diğer bir yörüngeye de götürmek gerekiyor. Bunu yapmak için hibrit roketler çok avantajlı. Zira, bir sefer bunlar çok inançlı. Yakıt ile oksitleyici birbirinden uzakta, yani patlama riski çok düşük. Bir öbür avantaj, maliyet. Misal sıvı ve katı roketlere kıyasla maliyetleri 5’te 1 yahut 10’da 1 düzeyinde.
DeltaV’nin roketleri Türkiye Uzay Ajansı’nın 2028’de Ay’a iniş maksatlarında de kullanılacak. Elbette havacılık ve uzayda tarih vermek riskli fakat birkaç yıllık gecikme sık sık yaşanılan şeyler. Kıymetli olan bunların gerçekçi olması. Ve artık bunlar çok gerçekçi duruyorlar. Bir yandan rekabet de devam ediyor. ABD’nin Rusya’nın Çin’in Hidistan’un ve Avrupa’nın Ay ile ilgili büyük planları var. Elbette bu ülkeler bilgi olarak önde olabilir lakin Türkiye, tarihinde birinci kez kabiliyet olarak bu ülkelere çok yakın.
Fergani ile Türkiye, Starlink’e rakip oluyor
Şimdi emsal maksatları olan öbür bir firmaya geçelim.
Baykar CEO’su Selçuk Bayraktar’ın 2022 yılında kurduğu Fergani Uzay ile enteresan ve kıymetli gayeler belirlenmiş durumda. Fergani, ticari amaçla ürettiği uydular, bu uydularda kullanılan komponentler, faydalı yükler ve özgün itki teknolojilerle geliştirilen, Yörünge Transfer Araçları (YTA) ile uzay sanayisinde hisse sahibi olmayı arzuluyor.
Şirket tarafından üretilen 100 kg sınıfındaki mikro uydular 500-600 km irtifa aralığında hizmet verecek. Bu uydular haberleşme, coğrafik pozisyonlandırma üzere çeşitli yararlı yüklere sahip olacak. Ku, Ka, S, L bandlarında haberleşme sağlayabilecek olan bu uydular global kapsama ağına sahip olacak. Bayraktar, bu uydulardan 5-15 yıl içerisinde 100’lerce fırlatılacağını söylüyor.
Peki Fergani’nin bu planları nasıl mümkün olacak? Ne Bayraktar’ın ne de Baykar’ın hem rokelerle hem de uzayla ilgili bir deneyimi yok ki? dediğinizi duyar üzereyim. Fakat Fergani, tüm bu teknolojiler için özel bir isimle çalışıyor; Arif Karabeyoğlu.
Arif Karabeyoğlu, DeltaV ile esasen Space Tug dediğimiz bu araçlarla ilgili çalışmalar yürütüyordu. Ve bu araçlarda özgün hibrit roket teknolojileri kullanılacak. Bu yörünge araçları, birden fazla uyduyu taşıyarak bunları istenen yörüngeye götürecek. Yeniden bu sistemlerin Ay yörüngesinde de kullanılması planlanıyor.
Son sözler
Aslında yazımızdan da anlayabileceğiniz üzere hem Türkiye hem de Fergani’nin tüm amaçları temelinde Arif Karabeyoğlu ve onun hibrit roket teknolojisine dayanıyor. Ay amaçlarından roketlere ve uydu sistemlerine kadar çabucak hemen tüm uzay motorlarının altında Karabeyoğlu’nun parmağı bulunuyor.
Üç kısımlık yazı serimizde anlattığımız muvaffakiyetler ve başarısızlıklar bizi bugüne getirdi. Artık, Arif Karabeyoğlu üzere, Atatürk’ün “Sizleri birer kıvılcım olarak gönderiyorum, alevler olarak geri dönmelisiniz” sözünü birebir yansıtan isimlerle uzay artık bir hayal değil. Yalnızca bir vakit sorunu. Karabeyoğlu’nun ve Türkiye’nin yıllardır süren uzay çalışmalarıyla şekillenen pahalı mühendisleri ile kabiliyet olarak geride olmadığımız bir yarışın içerisindeyiz.
Bugün SpaceX’in dev roketi Starship ve NASA’nın Artemis vazifelerinde kullanacağı SLS roketleri yeni bir teknoloji kullanmıyor, roket olarak. Roket sistemleri 70’li 80’li yıllara dayanıyor. Lakin artık hibrit roketlerin gelişiyle birlikte Türkiye direkt rekabetin içerisinde bulunuyor. Bu sistemlerin maliyet noktasında da çok avantajlı olması projelerin ekonomik olmasını da sağlıyor.
Elbette Türkiye’nin uzay yeteneği bir ABD yahut bir Çin, bir Hindistan yahut Japonya değil. ABD dışında hem Avrupa hem de öbür ülkelerin uzay programları neredeyse büsbütün devlet takviyesiyle yürütülüyor. Bugün NASA bile maliyet noktasında SpaceX ile mukayese edilemeyecek kadar değerli. Türkiye, özel kesimdeki bu şirketleri ile ticari uzay trenini süratli bir formda yakalayabilir. Buralardan elde edilecek kaynaklar da ileri uzay çalışmalarının finansmanını sağlayabilir.
Arif Karabeyoğlu’nun liderliğindeki grup ve Türkiye’nin uzaydaki cesaretli adımları, yalnızca bir milletin geçmişini değil, geleceğini de şekillendiriyor. Otobüsü kaçırmış bir milletin çocukları olarak, hibrit roketlerle gökyüzüne yükselmenin heyecanını taşıyoruz. Artık uzay, yalnızca bir hayal değil; Türkiye’nin geleceğine ışık saçan bir gerçeklik.