Dünya önderleri, Çarşamba günü İsviçre’nin Davos kentinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’nun yıllık toplantısında, COVID-19’dan 20 kat daha ölümcül olan varsayımsal bir virüs olan Disease X’i tartışmak üzere bir ortaya geldi. X hastalığının şu anda var olduğu bilinmemekle birlikte, araştırmacılar, bilim insanları ve uzmanlar, bu türlü bir virüsle çaba etmek için proaktif bir aksiyon planı hazırlamayı ve bir pandemi olarak ortaya çıkması durumunda sıhhat sistemini hazırlamayı umuyorlar. Dünya Sıhhat Örgütü, 2022 yılında ortalığı kasıp kavurma potansiyeline sahip olduğuna ve daha fazla çalışılması gerektiğine inandıkları patojenlerin bir listesini oluşturmak hedefiyle 25 virüs ailesini ve bakteriyi incelemek üzere 300 bilim insanını bir ortaya getiriyor. Bu listede, kuruluş tarafından birinci sefer 2018 yılında tanımlanan Disease X (X Hastalığı) yer alıyor.
DSÖ Genel Yöneticisi Tedros Adhanom Ghebreyesus, COVID-19’un birinci “X Hastalığı” olabildiğini söylüyor. Pekala, şu anda Dünya önderlerinin de gündeminde olan Hastalık X olarak da isimlendirilen Disease X nedir, nasıl bulaşır, öldürür mü? İşte X Hastalığı hakkında tüm merak edilenler:
X Hastalığı nedir ?
Disease X, Türkçede X Hastalığı manasına geliyor. Disease X, bilim insanları ve Dünya Sıhhat Örgütü tarafından gelecekte ortaya çıkıp önemli bir memleketler arası salgına yahut pandemiye neden olabilecek bilinmeyen bir patojene verilen isim. Şubat 2018’de Hastalık X, DSÖ’nün araştırma ve geliştirmeye yatırım yapmanın memleketler arası bir öncelik olması gereken hastalı planı listesine dahil edildi. X Hastalığı nasıl bulaşır, öldürür mü ?
Johns Hopkins Sıhhat Güvenliği Merkezi’nde kıdemli akademisyen olan Amesh Adalja, X Hastalığının bir solunum yolu virüsü olabileceğini söylüyor. Bulaşık hastalık uzmanına nazaran virüs hali hazırda hayvanlar ortasında sirkülasyonda olabilir fakat henüz insanlara geçmedi. Covid-19 salgınındaki üzere yarasalarda da olabilir, kuşlarda ya da domuz üzere öbür hayvan çeşitlerinde de olabilir. Dünyanın her yerinde her vakit yeni hastalıklar ortaya çıkıyor ve sıklıkla yarasa üzere hayvanlardan insanlara geçiş yapıyor. Bilim insanları, bir sonraki X Hastalığının, insanlarda hastalığa neden olma özelliklerini halihazırda göstermiş olan yaklaşık 25 virüs ailesinden birinden ortaya çıkacak yeni bir virüsten kaynaklanma ihtimalinin yüksek olduğuna inanıyor.
X Hastalığı şu anda varsayımsal; Türkiye’de ve dünya genelinde görülen hiçbir olay yok fakat insan sıhhatine yönelik çok gerçek ve giderek büyüyen bir tehdit olarak tanımlanıyor ve dünyanın düzgün hazırlanması gereken bir tehdit olarak görülüyor. Ortaya çıkan en son X Hastalığı, COVID-19’a neden olan SARS-CoV-2 virüsüydü. Kendimizi buna karşı savunmak için gereğince hazırlıklı olmadığımız için, COVID-19 süratle yayıldı ve dünya çapında milyonlarca kişinin vefatına neden olan ölümcül bir salgına neden oldu. İnançlı ve tesirli aşılar, Kovid-19’un mevt ve hastalık oranlarını değerli ölçüde azalttı ve kullanıma sunuldukları birinci yılda iddiası 20 milyon hayat kurtardı.
Bir sonraki X Hastalığının nerede ve ne vakit ortaya çıkacağı tam bir bilinmezlik. Lakin kesin olan şey; gelecekte X Hastalığı ortaya çıkacak ve bir noktada hayvanlardan insanlara bulaşacak ve salgın olarak yayılmaya başlayacak. Yakın tarih bize, insanlarda önemli hastalıklara ve vefata neden olabilen patojen salgınlarının giderek sıklaştığını gösteriyor. Sadece 21. yüzyılda SARS-CoV-1, MERS, Zika ve öbür birçok yeni ve tekrar ortaya çıkan viral salgılanlar yaşandı.
X Hastalığı DSÖ çalışmaları ?
Bir sonraki pandemi tehdidinin yeni bir X Hastalığı olarak ortaya çıkması mümkün olsa da, halihazırda bilinen patojenlerin mutasyona uğraması ve/veya yine ortaya çıkması ve akabinde Chikungunya virüsünde olduğu üzere milletlerarası salgılanlara yahut pandemilere yayılması riski de mevcut. Hazırlıksız olunması durumunda Covid-19 salgınında yaşananlardan daha ağır sonuçlar doğurması kuvvetle olası. Bu nedenle Dünyanın dört bir yanından uzmanlar, en makus senaryoya hazırlanmak için sağlam ve tesirli bir plan üzerinde çalışıyor. Ghebreyesus, erken ikaz sisteminin ve Kovid-19 salgını sırasında çok yüklenen ve çok sayıda vefata yol açan sıhhat altyapısına yönelik bir planlanmanın gelecekteki bir senaryoya yardımcı olabileceğini söylüyor. Ghebreyesus, yakın vakitte DSÖ’nün öteki global kuruluşlarla birlikte bir sonraki büyük pandemiye yahut salgına hazırlık için halihazırda teşebbüslerde bulunduğunu söyledi. Bu gayretler ortasında ülkelere kaynak konusunda yardımcı olacak pandemi fonu, düşük gelirli ülkeler için aşı eşitliğini sağlayacak mRNA aşı teknolojisi transfer merkezi ve ülkeler ortasında işbirlikçi sürveyansı geliştirmek için pandemi ve salgın istihbarat merkezi yer alıyor.
