Bilinen en eski yazılı metnin ne olduğunu hiç merak ettiniz mi? Etmiş olsanız bile, nitekim çok eski olduğuna muhtemelen şaşırmayacaksınızdır. Beşerler binlerce yıldır tecrübeleri ve gerçeklikleri hakkında bağlantı kuruyor. Birinci yazılar bugün tanıyabileceğimiz hallerde yazılmadı ve çağdaş yazı, uzun bir süreç olarak ortaya çıktı.
Görsel irtibatın en eski biçimi, dünyanın dört bir yanına dağılmış antik mağaralarda görülebiliyor. Mağara fotoğrafları, insanların muhakkak olay yahut şeylerle ilgili tecrübelerini kaydetmek için kullandıkları bir temsil biçimi. Ancak, çoklukla özel bir dilbilimsel bildiri oluşturma eğiliminde değillerdir ve bu nedenle daha çok resimsel sanat geleneklerinin bir modülü olarak kabul edilirler.
Yine de kimi fotoğraflar daima olarak makul manaları temsil etmeye başladığında, bu fotoğraflar piktogramlara dönüşmeye başlarlar. Münasebetiyle, içinden fırlayan çizgiler olan bir daire güneşi temsil ediyor olabilir yahut iki bacaklı, baş yerine bir daire ve kol yerine iki çubuk olan bir çöp adam insan olabilir yahut zigzag bir çizgi bir şimşek işareti olabilir. Öteki beşerler bu çizimleri tanıyabildikleri ve emsal gayeler için onları kopyalayabildikleri sürece, bir bağlantı biçimi olarak fonksiyon görürler. Örneğin, günümüzde bir restoranı belirtmek için bir bıçak ve çatal resmi kullanabilirsiniz yahut bir uçak resmi bir havaalanını belirtebilir.
Bu fotoğrafların ortak noktası, tabiatta var olan yahut bariz özellikleri olan şeyleri tanımlamak için kullanılmalarıdır. Lakin bir güneş çiziminin manası genişleyerek sıcaklığı, ışığı ve gündüz vaktini de içermeye başlarsa, artık ideogram olarak adlandırılır. İdeogramlar, yalnızca gerçek dünyada bulunan şeyleri değil, fikirleri ve soyut manaları da temsil etmeye başlar.
Eski lisanlar, piktogram ve ideogramlarla başladı
Birçok eski lisanın, yüzyıllar boyunca kullanımda kalan daha kolay piktogram yahut ideogram temsilleriyle başladığı düşünülmektedir. Hem Mısır hiyeroglifleri hem de Çin yazıları, daha soyut manalara dönüşen piktogramlar içerir. Bir sembol, fizikî bir şeyden gereğince uzaklaştırıldığında, onu bir lisanda bir söz olarak görmek daha kolaydır. Bir lisanda makul sözleri temsil etmek için semboller kullanıldığında, logogramlar haline gelirler. Logogramlar, Yakın Doğu, Çin ve Orta Amerika’daki lisanlar dahil olmak üzere en eski gerçek yazı sistemlerinin birçoklarının temelini oluşturur.
Gelelim asıl bahsinize… Kabul edilen en eski yazı biçimi, MÖ 3.500 yıllarına tarihlenen ve Kiş tableti olarak bilinen bir kireçtaşı tablet üzerine kaydedilmiştir. Tablet, günümüzde Irak sonlarında yer alan Kish isimli eski bir Sümer kentinde bulundu. Yüzeyindeki yazı büsbütün piktografiktir ve proto-yazı ile çivi yazısının daha karmaşık hece yazımı ortasında bir orta noktayı temsil eder. Bu dikkate bedel obje, muhtemelen Mısır hiyerogliflerinden birkaç yüzyıl öncesine dayanmaktadır ve bu nedenle, insanlar tarafından kullanılan bilinen ve çözülebilen en eski yazılı sistem üzere görünmektedir.
Çivi yazısı, eski Orta Doğu’daki en yaygın ve tarihî olarak değerli yazı sistemiydi ve kendi konuşma lisanları olan Asurlular, Akadlar ve Babilliler dahil olmak üzere çok sayıda ve farklı kültür tarafından kullanılıyordu. Yazı, farklı hallerde birleştirildiğinde, bir ortaya getirildiğinde farklı sözcükler oluşturan farklı konuşma hecelerini temsil edebilen kama biçimindeki girintiler oluşturmak için kamış stilüslerini nemli bir kilin içine iterek yaratıldı. Daha sonra, katipler çivi yazısını her türlü taş objeye de yontmaya başladılar.
Yazı sistemi yaklaşık 3.000 yıldır kullanıldı ve yüzbinlerce kil tablet ve yazılı obje üretti. Arkeologlar, bunların birçoğunu lakin 19. yüzyılın başlarında tekrar keşfettiler ve sonrasında eforlar, bu yazıların manalarını deşifre etmeye ve çeviri etmeye yöneldi.
