Avrupa’nın CERN laboratuvarı, Büyük Hadron Çarpıştırıcısını (LHC) gölgede bırakacak devasa yeni bir parçacık hızlandırıcı için planları hakkında daha fazla detay açıkladı: Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı (FCC- Future Circular Collider). Onaylanması halinde, Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı (FCC) birinci parçacıklarını bu yüzyılın ortalarında bir ortaya getirmeye başlayacak ve 2070 civarında en yüksek güçlü çarpışmalarına başlayacak. Büyük Hadron Çarpıştırıcısından üç kat daha büyük
Fransa ve İsviçre’nin altından geçecek olan FCC, şu anda en büyük ve en güçlü parçacık hızlandırıcısı olan CERN’in LHC’sinin üç katından daha uzun olacak. Her ikisinin de ardındaki fikir, bir halkanın etrafında dönen parçacıkları neredeyse ışık suratında birbirlerine çarpmaları için fırlatmak.
Öbür keşiflerin yanı sıra LHC, 2012 yılında bilim insanlarının Higgs bozonunu birinci defa gözlemlemesine imkan tanıyarak tarihe geçti. Lakin 5,6 milyar dolara mal olan ve 2010 yılında faaliyete geçen LHC’nin 2040 yılına kadar ömrünü tamamlaması bekleniyor. Daha süratli ve daha güçlü FCC, bilim insanlarının hudutları zorlamaya devam etmelerini sağlayacak. Bilim insanları FCC ile şimdiye kadar yalnızca teoride kalan daha fazla parçacığın (maddenin yapı taşları) varlığını doğrulayabileceğini umuyorlar. Bilim için tamamlanmamış bir diğer iş de evrenin yüzde 95’inin tam olarak neyden oluştuğunu bulmak. Kozmosun yaklaşık yüzde 68’inin karanlık enerji, yüzde 27’sinin ise karanlık maddeden oluştuğuna inanılıyor ve her ikisi de tam bir gizem olarak kalmaya devam ediyor. Yeniden bir öbür bilinmeyen de kainatta hususa kıyasla neden bu kadar az antimadde olduğu.
CERN, insanlığın parçacıkları parçalama yeteneğinin muazzam bir formda geliştirilmesinin bu muammalara ve daha fazlasına ışık tutabileceğini umuyor. CERN Genel Yöneticisi Fabiola Gianotti Cenevre’de bir orta rapor sunarken “Amacımız unsurun özelliklerini en küçük ölçekte ve en yüksek güçte incelemek” dedi.
17 milyar dolarlık birinci aşama
İngiltere ve İsrail’in de ortalarında bulunduğu 23 CERN üyesi ülkeler, 2028 yılında planın hayata geçirilip geçirilmeyeceğine karar verecek. Yeşil ışık yakılması halinde çarpıştırıcının inşasına 2033 yılında başlanacak. Lakin proje 2 modüle bölünmüş durumda. 2048 yılında “elektron-pozitron” çarpıştırıcısı, Higgs bozonunu ve dört temel kuvvetten biri olan zayıf kuvvet, daha fazla araştırmak hedefiyle hafif parçacıkları parçalamaya başlayacak. Bu birinci etabın maliyetinin 15 milyar İsviçre Frangı (17 milyar dolar) olacağı belirtiliyor.
Protonları birbirine çarptıracak olan ağır hadron çarpıştırıcısı fakat 2070 yılında faaliyete geçebilecek. Güç maksadı 100 trilyon elektronvolt olacak ve LHC’nin 13.6 trilyonluk rekorunu kıracak. Bu sonraki basamağın insanlığın maddeyi incelemede büyük bir sıçrama yapmasını sağlayacağı belirtiliyor.
Rapora nazaran, yeni parçacık hızlandırıcı FCC’nin 100 teraelektronvolt (TeV) çarpışma gücüne ulaşmak için LHC’nin üç katı, yani 90,7 kilometre uzunluğunda ve 5,5 metre çapında bir tünele sahip olacak. Bu devasa yapı Rhone Irmağı yatağının 30 metre altından ve Cenevre Gölü’nün en az 100 metre altından geçecek. FCC’nin toplam maliyeti ise şimdilik tam olarak net değil fakat 20 milyar euro’yu bulması bekleniyor. Bu yüksek maliyet ise şimdiden eleştirilmeye başlandı ve kimi çevreler bu kaynağın iklim krizi için kullanılmasını öneriyor.
