Mark Zuckerberg, birkaç üniversite arkadaşı ile 20 yıl evvel Facebook’u yarattığında site bu türlü görünüyordu. O tarihten bu yana dünyanın en tanınan toplumsal medya platformu olan Facebook bir çok sefer tasarım değiştirdi. Fakat maksadı daima birebirdi: İnsanları çevrimiçi olarak birbirlerine bağlamak ve reklamlardan para kazanmak. 20’nci yılına giren Facebook’un yaşadığımız dünyayı nasıl değiştirdiğini derledik.
1. Facebook toplumsal medyayı şekillendirdi
MySpace üzere toplumsal platformlar, Facebook’tan evvel de mevcuttu. Lakin Zuckerberg’in sitesi 2004’te kurulmasıyla popülerlik kazandı ve bir çevrimiçi sitenin ne kadar süratli yayılabileceğini kanıtladı.
Facebook bir yıldan kısa bir müddette bir milyon kullanıcıya ulaştı. Dört yıl içinde de fotoğraflara insanları ‘etiketleme’ özelliği üzere yenilikler sayesinde periyodun toplumsal medya devi MySpace’i geride bıraktı. Arkadaşlarını fotoğraflara etiketlemek gençler için bu devirde edinilen bir alışkanlık oldu. Türkçeye “zaman tüneli” olarak çevrilen “timeline”ın da daima yenilenecek halde kodlanması uygulamanın günlük trafiğine büyük tesir etti. 2012 yılına gelindiğinde Facebook kullanıcı ziyareti manasında ayda bir milyarı aşmıştı. 2021’in sonunda günlük faal kullanıcı sayısında yaşanan düşüşe rağmen platform farklı stratejilerle büyümeye devam etti. İnternete erişimin hudutlu olduğu ülkelerde, bedava internet sağlayarak kullanıcı sayısını artırmayı başardı.
Facebook, 2023’ün sonunda günlük iki milyardan fazla kullanıcının faal olarak siteye girdiğini duyurdu. Kuşkusuz, Facebook gençler ortasında eskisine nazaran daha az tanınan. Bununla birlikte, hala dünyadaki en tanınan toplumsal platformu olmaya devam ediyor.
Bazıları Facebook’u ve rakiplerini, dünyayla ilişki kurmanın çığır açan araçları olarak görürken, kimileri da ferdî yıkıma kadar götürebilen bağımlılık araçları olarak onları ele alıyor.
2. Facebook bilgilerimizi daha pahalı lakin daha az şahsî hale getirdi
Facebook, bir platform içinde “beğen” ya da “beğenme” seçeneğine basmanın ne kadar çıkarlı olabileceğini gösterdi. Meta üst kimliği ile kurumsallaşan Facebook, Google ile birlikte global reklam pastasından aslan hissesini alan şirketlerden biri.
2023’ün üçüncü çeyreğinde, temel olarak reklam verenlere “hedef reklam” hizmetleri sunarak Meta yaklaşık 34 milyar dolar gelir elde ettiğini bildirdi. Bunun 11,5 milyar doları kar olarak açıklandı. Ancak Facebook tıpkı vakitte şahsî bilgi toplamanın nasıl yanlış gidebileceğini de tüm dünyaya gösterdi. Meta, şahsî dataları uygunsuz formda kullandığı için birçok defa para cezasına çarptırıldı.
Bunlardan en bilineni, 2014 yılında çok önemli bir data ihlali skandalı nedeniyle, 725 milyon dolar ödemesine yol açan Cambridge Analytica olayı olarak kayda geçti.
Facebook 2022’de, şahsî dataların erişilmesine imkan sağladığı için Avrupa Birliği (AB) tarafından 265 milyon euro para cezasına çarptırıldı. Geçtiğimiz yıl da misal bir ihlal suçlamasıyla İrlanda Bilgi Muhafaza Kurulu tarafından 1,2 milyar euroluk rekor bir para cezasına çarptırıldı. Facebook bu cezayı temyize taşıdı.
3. Facebook interneti politize etti
Facebook, farklı kullanıcı kümelerini hedefleyen reklamlar sunmaya başlayarak dünya çapında seçim kampanyaları için değerli bir platform haline geldi. Örneğin, Statista araştırmasına nazaran, 2020’deki ABD başkanlık seçimlerinden evvelki beş ayda, Donald Trump’ın takımı Facebook reklamlarına 40 milyon dolardan fazla para harcadı.
Facebook, farklı siyasi görüşlerdeki kullanıcıların global ölçekte bir ortaya gelmesine, kampanya yapmasına ve hareket planlamasına da imkan tanıyarak tabanda siyasetin değişmesine katkı sağladı. Örneğin Arap Baharı sırasında Twitter ile birlikte protestoları koordine etme ve sokakta yaşananları duyurma konusunda çok kıymetli rol oynadı. Ancak Facebook’un siyasi hedefle kullanılması, insan haklarına tesiri dahil birçok başlıktaki sonuçları nedeniyle eleştirildi. Facebook, 2018 yılında, Myanmar’da Arakanlı Müslüman azınlığa karşı “şiddeti teşvik etmek” için platformu kullanan bireylerin engelenmediğine ait BM raporunu kabul etti.
4. Facebook’tan doğan toplumsal ağ imparatorluğu
Facebook’un büyük başarısıyla Mark Zuckerberg, gibisi görülmemiş bir sosyal ağ ve teknoloji imparatorluğu kurdu. Ortalarında WhatsApp, Instagram ve yapay gerçeklik firması Oculus‘un da bulunduğu gelecek vadeden birçok şirketi satın ismi. 2022’de Facebook dahil tüm bu platformlar Meta şemsiyesi altında toplandı. Şirket her gün en az 3 milyar kişinin daima eserlerinden birini kullandığını açıklıyor.
Ancak Meta, dijital hakimiyetini sürdürmek için sık sık rakip eserleri kopyalamakla da suçlanıyor. Facebook ve Instagram’ın periyodik ‘Hikayeler’ özelliği, Snapchat uygulamasının temel özelliğine benziyor. Instagram Reels ise bir görüntü paylaşım uygulaması olan TikTok‘un temel özelliği ile benzeşiyor. Threads ise çok daha açık şekilde Twitter olarak bilinen X’i taklit etme teşebbüsüydü.
Artan rekabet ve bölümü düzenleyen kurumlar nedeniyle taktik ataklar her zamankinden daha değerli hale geldi. 2022’de Meta, GIF platformu Giphy’yi ziyanına satmak zorunda kaldı. İngiltere’deki ilgili düzenleyici kurum, pazara çok hakimiyet mümkünlüğü nedeniyle, Meta’yı platformu elinden çıkarmaya zorladı.
Peki önümüzdeki 20 yıl ne olacak?
Facebook’un süren yükselişi ve hakimiyeti, Mark Zuckerberg’in uygulamayı şimdiki tutma kabiliyetinin de delili. Lakin ‘en tanınan toplumsal medya uygulaması’ unvanını korumak, önümüzdeki 20 yılda çok güç olabilir.
Meta şu anda Metaverse girişimi için ağır bir efor harcıyor ve muhtemelen Apple’ın da ortalarında olduğu rakip teknoloji devlerinin önünde gidiyor. Yapay zeka, Meta’nın esas öncelikleri ortasında yer alıyor. Gelinen çağda köklerinden uzaklaşan şirketin, küçük mavi uygulama için neler planladığını görmek farklı olacak.
