2017 yılında ABD’de faili meçhul bir dava üzerinde çalışan dedektiflerin aklına bilgim kurgu sinemalarındaki üzere bir fikir geldi. Memurlar, faili meçhul Maria Jane Weidhofer cinayetinde 1990 yılında toplanan genetik bilgileri ve DNA’yı bir yüze dönüştürebileceğini söyleyen bir şirket olan Parabon NanoLabs‘a gönderdi.
Film üzere olay
Parabon NanoLabs, şüphelinin DNA’sını tescilli makine öğrenme modelinden geçirdi. Kısa mühlet sonra, polis departmanına dedektiflerin daha evvel hiç görmediği bir şey sağladı: sadece olay yeri ispatları kullanılarak oluşturulan potansiyel bir şüphelinin yüzü. Parabon NanoLabs’ın ürettiği ve Snapshot Phenotype Report olarak isimlendirilen bu 3D görüntü; şirketin algoritmasının DNA örneğinde bulunan genetik özellikler göz önüne alındığında bir kişinin nasıl görünebileceğini iddia ettiği bir temsil niteliğinde.
Şirketin varsayımına nazaran katilin yüzü erkekti. Açık derili, kahverengi gözlü ve saçlıydı, çilleri yoktu ve gür kaşları vardı. Şirket tarafından istihdam edilen bir isimli tıp sanatkarı, DNA örneğinden değil de bir şahidin tanımından yola çıkarak, adama sıradan, kısa kesilmiş bir saç kısmı ve bıyık ekleyerek robot fotoğraf yaptı. Daha sonra bu robot fotoğraf tartışmalı bir kararla 2017 yılında halk ile paylaşıldı. Akabinde 2020 yılında tartışmayı büyütecek öbür bir teşebbüste daha bulunuldu: yüz tanıma yazılımından geçirilmesi istendi.
Sivil toplum örgütleri ve uzmanlar ise böylesi bir olaya açıkça karşı çıkıyor. Zira Parabon NanoLabs’ın sahiden hakikat kestirimler ürettiğini gösteren bir ispat yok. Ve algoritmik olarak oluşturulmuş bir yüz üzere emniyetli olmayan girdilerle yüz tanıma teknolojisini çalıştırmak kolluk kuvvetlerinin bir şüpheliyi yanlış tanımlama mümkünlüğünü artırabilir. Hatta ve hatta beşerler, işlemedikleri bir kabahatin şüphelisi olma riskiyle karşılaşabilir. Ancak kolluk kuvvetlerinin faili meçhul cinayetin DNA tabanlı olarak oluşturulmuş kuşkulu görselinin yüz taramadan geçirilip geçirilmediği bilinmiyor. Ek olarak Kuzey Kaliforniya Bölgesel İstihbarat Merkezi’ne (NCRIC) gönderilen bu sentetik fotoğraf, yüz tanımadan geçirilmiş olabilir. Çünkü 2021 yılında NCRIC İcra Yöneticisi Mike Sena merkeze ne vakit yüz tanıma talebi gelse, bir arama yapılacağını söylemişti.
Parabon NanoLabs
2008’de kurulan Parabon NanoLabs, öncelikle kolluk kuvvetleri için isimli genetik soybilim hizmetlerine odaklanıyor; bu süreç, potansiyel şüphelileri yahut kurbanları bulmak için DNA datalarının soybilim bilgi tabanlarındaki profillerle karşılaştırılmasını içeriyor. Şirket, 2012 yılında ABD Savunma Bakanlığı’nın Savunma Tehdit Azaltma Ajansı’ndan DNA fenotiplemesini keşfetmek için bir hibe aldı.
Parabon NanoLabs’ın biyoinformatik direktörü Ellen Greytak, şirketin “yüzün her bir modülü için” öngörücü modeller oluşturmak üzere makine tahsilini kullandığını söylüyor. Modeller 1.000’den fazla araştırma gönüllüsünün DNA dataları üzerinde eğitiliyor ve yüzlerinin 3D taramalarıyla eşleştiriliyor. Greytak, taranan her yüzün 21.000 fenotipi (gözlemlenebilir fizikî özellikler) olduğunu ve modellerinin DNA örneğindeki kesimlerin yüzün görünümünü nasıl etkilediğini anlamak için bu kesimleri kırdığını söylüyor.
Parabon, bir kişinin saç, göz ve cilt renginin yanı sıra sahip olduğu çillerin ölçüsünü ve yüzünün genel formunu güvenle varsayım edebildiğini söylüyor. Bu fenotipler, şirketin kolluk kuvvetleri için ürettiği yüz renderlarının temelini oluşturuyor. Lakin firmanın usulleri hakemli bir araştırma incelemesinden şimdiye kadar hiç geçmedi. Öte yanndan şirket çalışmalarını konferanslarda sunduğunu ve teknolojisini binlerce örnek üzerinde test ettiğini söylüyor. Bununla birlikte Parabon, şirketin yüz varsayımlarını, bir şüphelinin yüzünün tam bir kopyası olmaktan çok, onun bir tanımı gibi bir şey olarak nitelendiriyor. Bununla birlikte 2016 yılında şirket, koşullarına müşterilerin Snapshot Phenotype Report’ları için yüz tanımanın kullanmasını yasaklayan bir madde ekledi. Lakin bu unsura müşterilerin/kullanıcıların uymasını sağlamanın bir yolu yok.
Parabon’un teknolojisi yalnızca bir olayda kullanılmadı. Yıllar içinde ABD’de kolluk kuvvetleri kuşkulu yüzleri oluşturmak için muhtemelen yüzlerce defa bu teknolojiye başvurdu. Fakat hiçbiri için yüz taramanın yapılıp yapılmadığı meçhul. ABD’li polislere bir hadisede Parabon’u kullanıp kullanılmayacağı sorusu sorulduğunda ise genel ve kabul gören yanıt şu halde: “Parabon yüzünün kusursuz olmadığını biliyorum, lakin neden bir katili yakalamak için elimizdeki her aracı kullanmayalım ki?” Ancak buna karşı olanlar da yok değil. Bilhassa yanlış gayesi gösterme riski birinci tenkit odağı.
Fenotipleme
Fenotipleme, ekseriyetle kolluk kuvvetlerinin lakin öteki yolları tükettikten sonra denedikleri son şeydir. Parabon NanoLabs’a nazaran, üzerinde çalıştıkları olayların birçok aslında yüz bileşimi etabına gelmiyor. Parabon NanoLabs biyoinformatik yöneticisi Ellen Greytak şöyle diyor: “Şaka yapıyorum, fenotiplemem size şüphelinizin mavi gözlü olup olmadığını söyleyebilir lakin soybilimcim size kişinin adresini söyleyebilir.” Uzmanlar, kolluk kuvvetlerinin bu iddiaları yüz tanıma ile birlikte kullanmayı düşünmelerinin, soruşturma araçları üzerinde genel bir kontrol eksikliğine işaret ettiğini söylüyor. Bununla birlikte geçtiğimiz birkaç yıl içinde yüz tanıma teknolojisi kıymetli ölçüde gelişti. ABD Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü 2018 yılında yüz tanıma algoritmalarını 12 milyon şahıstan oluşan bir sabıka fotoğrafı data tabanı üzerinde test ettiğinde, aramaların yüzde 99,9’unun hakikat kişiyi tanımladığını tespit etti. Lakin bunlar ehliyet ve pasaport fotoğrafları üzere yüksek kaliteli imgelerle test edildi. Bir algoritmik yüz yahut bulanık bir kamera manzarası üzerinde değil.
