Japonya’da 2011’deki zelzele ve tsunamide hasar gören Fukuşima Dai-içi Nükleer Santrali’nde biriken radyoaktif atık suyun tahliyesinde 4. evreye girilirken, sürecin 30 yılı aşkın sürebileceği bildirildi. Japonya’da 31 Mart 2024 prestijiyle sona erecek 2023 mali yılını kapsayan birinci 4 evre atık tahliyesi doğrultusunda nükleer santralden toplam 31 bin 200 ton atık su boşaltılmış olacak. Bu süreçte, okyanusa tahliye edilen atık suyun durumu, tanklardaki doluluk, kimyevi malzemelerin ayrıştırılması süreci, çevresel riskler ile tarafsız denetlemelerin gidişatı merak ediliyor.
ALPS filtreleme
Tokyo Electric Power (TEPCO) işletimindeki Fukuşima Dai-içi Nükleer Santralinde 1, 2 ve 3 numaralı reaktörler, Mart 2011’de tsunamide hasar gördü. Soğutma fonksiyonunu yitiren reaktörlerde, çekirdek erimeleri meydana geldi. Eriyik nükleer yakıt, enkaz halinde tesis içerisinde kaldı.
Yakıt enkazını soğutmak üzere su kullanılıyor ve kullanılan su kirleniyor. Kirlenen su, yüksek konsantrasyonda radyoaktif unsur içeriyor. Reaktör binalarına yer altı ve yağmur suları da akıyor. Bu sular, birbirine karışarak günde yaklaşık 100 ton kirli suyun oluşmasına yol açıyor. TEPCO, radyoaktif unsur ölçüsünü, ulusal standardın altına indirmek maksadıyla Gelişmiş Sıvı Sürece Sistemi (ALPS) olarak tanınan filtrelemeyi kullanıyor.
Ocak 2024 prestijiyle 1,37 milyon metreküp kirli su
ALPS filtrelemesi vasıtasıyla süreç gören bu suya “işlenmiş su” ismi veriliyor. Bu sudaki 60’ı aşkın radyoaktif husus ayrışabilirken,“trityum” ise ayrışmıyor ve işlenmiş suda kalıyor. Mevcut teknoloji ile ayrıştırılamayan trityum içeren süreç görmüş su, santral yerleşkesindeki tanklarda depolanıyor.
TEPCO, uyguladığı çok katmanlı tedbirler sonucunda, günlük ortalama üretilen kirli su ölçüsünü 2014’te 540 metreküpten, 2020’de 140 metreküpe düşürebildi. Santral yerleşkesinde bini aşkın depolama tankı bulunduğu bildiriliyor. Renkleri beyaz, gri ve mavi olan farklı modellerde tankların ortalama hacmi 1000 metreküp. Tankların tabanlarına kurulan çadır görünümlü büyük tentelerin, şiddetli yağış halinde, yağmur sularının, sızıntı önleyici kanallara girmesini önlemesi hedefleniyor. Trityum ve insan ilişkisi
“Hidrojenin akrabası” halinde bilinen ve teknik olarak “Hidrojen-3” olan trityum izotopu, olağan su molekülünden iki fazla nötrona sahip. Trityum, hidrojenle benzeri kimyevi özelliklere sahip olduğundan oksijenle bağ kurabiliyor ve su olarak bulunuyor.
İçme suyu ve insan bedeni dahil doğal ortamlarda bulunabilen trityumun, yaydığı “beta radyasyonu” ince ve zayıf bir kağıt kesimiyle engellenebiliyor. Günlük hayatta su tüketimiyle trityum bedene geçerken, insan metabolizması, dışkı yoluyla bu gereci atarak, bedende birikme ve ağırlaşmasını önlüyor.
40’ta 1’in altına düşürüliyor
İşlenmiş suyu büyük ölçüde deniz suyuyla seyrelten TEPCO, trityum konsantrasyonunu ulusal standardın 40’ta 1’inin altına düşürüyor. Radyoaktiviteye sahip unsurlar içeren suların doğal ortama tahliyesiyle ilgili Japonya hükümetinin nükleer düzenlemelerine ahenk sağlanıyor. Ulusal standart, litre başına 60 bin bekerel düzeyinde. TEPCO, seyreltmeyle oranı litre başına 1500 bekerelin altına düşürebildiğini bildiriyor. Dünya Sıhhat Örgütünün (DSÖ) belirlediği kılavuz doğrultusunda, içme suyu kalitesi için trityumun 10 bin bekerel düzeyinin altında olması gerekiyor.
Düşük ölçüde suda yüksek yoğunlukta trityum bulunması halinde trityumu sudan ayrıştırabilen teknolojiler mevcut lakin Fukuşima’daki santralde depolanan yüksek ölçüde su, düşük trityum yoğunluğuna sahip olduğu için bu teknolojiler uygulanamıyor.
Deniz düzeyinin 12 metre altında
ALPS filtrelemesiyle ayrışmayan ve bilimsel olarak “trityum bulanıklı” olarak tanımlanan işlenmiş su, seyreltme sonucu tahliyeye hazır hale getiriliyor. Tahliyenin yapıldığı bölge, nükleer santral alanının yaklaşık bir kilometre açıklarında bulunuyor. Tanklardaki su, denizin altına inşa edilen tünel vasıtasıyla boşaltılıyor.
Böylelikle atık su, kıyı sınırındaki deniz suyu sirkülasyonuna değil denizcilik faaliyetlerinin rutin yapıldığı kıyı bölgelerden uzaktaki okyanus sularına karışabiliyor.
Üç boşaltımda anormallik olmadı
Nisan 2021’de Japonya hükümeti, arıtılmış suyu okyanusa boşaltma planını resmen duyurmuştu. Atık su boşaltımı Ağustos 2024 prestijiyle resmen başladı.
Şubat sonunda ise dördüncü evreye geçildi. Buna nazaran, 17 gün boyunca 7 bin 800 tonluk atık su, deniz düzeyinin altına inşa edilen tünel vasıtasıyla kıyıdan 1 kilometre açığa, Pasifik Okyanusu sularına salıveriliyor. 31 Mart 2024 prestijiyle sona erecek 2023 mali yılı kapsayan 4 evre atık su boşaltımı doğrultusunda nükleer santralden toplamda 31 bin 200 ton atık su boşaltılmış olacak.
TEPCO açıklamasına nazaran, evvelki üç boşaltımda, kıyı bölgesini kapsayan sularda olağandışı trityum düzeyleri saptanmadı. Ocak 2024 prestijiyle yerleşkede hala 1,37 milyon metreküp kirli su bulunuyor.
Şubatta sızıntı yaşandı
Santralde biriken kirli sudan radyoaktif hususları arındıran sistemin bulunduğu binanın havalandırmasında şubat ayı başında sızıntı saptanmıştı. Radyoaktif unsur içeren yaklaşık 5,5 ton kirli suyun, havalandırma çıkışı etrafına sızdığı tespit edilmişti. Sisteme kirli su akışının durdurulmasıyla, sızıntının kesildiği bildirilmişti.
TEPCO yetkilileri, suyun “sezyum ve stronsiyum dahil 22 milyar bekerel radyoaktif husus içerebileceği” kestiriminde bulunmuştu. Radyoaktif husus içeren suyun büyük bir kısmı toprağa sızarken, yakın bölgede bulunan drenaj kanallarındaki incelemelerde değerli seviyede anormallik saptanmamıştı.
Birleşmiş Milletler bünyesinde kurulan Nükleer Düzenleme Heyeti UAEA, 2023’te yayımladığı son raporunda, işletici TEPCO ve Japonya hükümetinin, atık suyun tahliyesi planının, nükleer güvenlik standartlarıyla uyumlu olduğu bildirdi. Raporda, “ALPS ile seyreltilen suyun tahliyesinde her yıl salınacak toplam trityum ölçüsünün, doğal süreçlerle her yıl atmosferde üretilen radyonüklit ölçüsünün çok altında olacağı unutulmamalı” denildi.
Santralin devreden çıkarılması “hayati”
Tahliyenin dördüncü evresi dahil yaklaşık 31 bin ton atık suyun şimdi az sayıda tanka eş kıymet olduğu göz önüne alındığında, tahliye sürecinin ilerleyen periyotlarda sıklaştırılacağı kaydediliyor.
Bir yıllık mühlet zarfında boşaltım evresi sayısı net belirtilmezken, birinci 4 cihanın 7 ay içerisinde gerçekleştiği göz önüne alındığında, atık su tahliyesinin 30 yıl sürebileceği sav ediliyor. 2023 prestijiyle santraldeki atık su tanklarının yüzde 97 doluluk kapasitesine ulaştığı, boşaltılmadığı takdirde yıllık depolama maliyetinin 900 milyon doları aşacağı bildirilmişti.
TEPCO “karmaşık, çok katmanlı ve büyük ölçekli” biçiminde nitelediği, santralin sökülmesi ve devreden çıkarılmasının 3 faz halinde ve toplamda 40 yıla yakın sürmesini bekliyor. Japonya hükümeti, 2011’de zelzele ve tsunami sonrası çekirdek erimesi yaşayan nükleer santralin hizmetten çıkarılması için atık suyun özgür bırakılmasını “hayati” olarak görüyor.
