Bulutsuz bir gökyüzüne baktığınızda parlayan Ay, çok uzun vakitten beri orada. Pekala, Dünya’daki hayat üzerinde devasa tesirleri olan bu gök cismi sahiden tam olarak kaç yaşında? Yahut o olmasaydı Dünya’daki hayat ne kadar farklı olurdu? Kısa bir mühlet evvel bir küme araştırmacı Ay’ın kökenine dair asırlık muammayı çözme yolunda kıymetli bir adım attı. Ay, 4.46 milyar yıl yaşında
4 milyar yıldan fazla bir mühlet evvel, Güneş sistemimizin birinci günlerinde, Mars büyüklüğünde bir cismin gezegenimize çarpmasıyla oluşan göksel çarpışma, bugün bildiğimiz Ay’ın doğuşuna neden oldu. En azından genel kabul gören görüş bu. Fakat bunun tam olarak ne vakit gerçekleştiği bir sır olarak kaldı. Geochemical Perspectives Letters mecmuasında yayınlanan yeni bir çalışmada araştırmacılar, 1972 yılında Apollo astronotları tarafından Ay’dan getirilen kristalleri kullanarak Ay’ın oluşum vaktini saptamaya yardımcı oldular. Araştırmacılar, Ay’ın sanılandan 40 milyon yıl daha yaşlı olduğunu ve 4,46 milyar yıl evvel oluştuğunu saptadı.
Yeni yayınlanan çalışmanın kıdemli müellifi Philipp Heck yaptığı açıklamada, “Bu kristaller, dev çarpışmadan sonra oluştuğu bilinen en eski katı hususlardır. Ve bu kristallerin ne kadar eski olduğunu bildiğimiz için, Ay kronolojisi için bir çapa vazifesi görüyorlar.” dedi.
Tüm bunlar nasıl ortaya çıktı?
Çalışmada kullanılan Ay tozu örneği, 1972’de Ay’a yapılan son mürettebatlı vazifede Apollo 17 astronotları tarafından getirilmişti. Bu toz, milyarlarca yıl evvel oluşmuş küçük kristaller içeriyor. Bu kristaller ise Ay’ın ne vakit oluşmuş olabileceğine dair kıymetli ipuçlarını taşıyor. Mars büyüklüğündeki bir cismin Dünya’ya çarpmasının yarattığı güç, kaya yüzeyini yüksek derecede ısıya maruz bırakarak kayaların erimesine neden oldu. Yüzey bu halde eridiğinde, zirkon kristalleri oluşamaz ve haliyle hayatta kalamazdı. Hasebiyle Ay’ın yüzeyindeki tüm kristaller magma okyanusu soğuduktan sonra oluşmuş olmalı. Bu kristaller çarpışmadan sonra oluştuğundan, yaşları Ay’ın mümkün en az yaşını ortaya koyuyor.
Bu çalışma, yeni bir analitik prosedür olan atom prob tomografisinin (APT) birinci kullanımına da işaret ediyor. Northwestern Üniversitesi’nde yürütülen bu titiz atom-atom tahlili zirkon kristalleri içindeki atomların nasıl radyoaktif bozunmaya uğradığını ortaya çıkardı. Bir atom, çekirdeğindeki proton ve nötronların kararsız bir konfigürasyonuna sahip olduğunda, bozunmaya uğrayarak bu proton ve nötronların bir kısmını atar ve farklı elementlere dönüşür. Örneğin, uranyum bozunarak kurşuna dönüşür. Bilim insanları bu sürecin ne kadar vakit aldığını tespit ederek, bir numunede bulunan farklı uranyum ve kurşun atomlarının (izotop olarak adlandırılır) oranına bakarak ne kadar eski olduğunu söyleyebilirler. Bilim insanları bu radyometrik tarihleme sürecini, bir kum saatine benzetiyor. Radyometrik tarihleme de emsal biçimde, ana atomların sayısını ve dönüştükleri yavru atomların sayısını sayarak işliyor. Dönüşüm oranı bilindiği için geçen vakit hesaplanabiliyor. Araştırmacıların bulduğu kurşun izotoplarının oranı, örneğin yaklaşık 4,46 milyar yaşında olduğunu gösterdi. Münasebetiyle Ay’ın da en az o kadar yaşlı olması gerekiyor.
Ay’ın ne vakit oluştuğunu bilmek son derece kıymetli. Ne de olsa Ay, Dünya’nın vazgeçemeyeceği bir yoldaş. Dünya’nın dönüş eksenini dengeliyor, bir günde 24 saat olmasının nedeni o. Tıpkı biçimde gelgitlerin ardında da Ay var. Ay olmasaydı, Dünya’daki hayat muhakkak farklı olacaktı.
