Öncelikle belirtelim; İnsanlığın en uzak imzası Voyager 1 şimdilik hayatta ve 24,3 milyar kilometre uzaklıkta yoluna devam ediyor. Lakin bir müddettir yaşanan bilgisayar arızası nedeniyle Voyager 1 ile sağlıklı bir iletişim kurulamıyor. Donanımın da çok eski olması Voyager 1 grubunu epeyce zorluyor. Bu arıza birinci olarak 14 Kasım’da fark edildi ve NASA, 12 Aralık tarihinde bunu kamuoyuna duyurdu. Yaşanan sorun, Voyager 1’in uzay aracının bilim araçlarından gelen ölçümler yahut sondanın nasıl çalıştığına dair temel mühendislik bilgileri üzere telemetri bilgilerini Dünya’ya gönderme yeteneğini etkiledi. Hasebiyle, aracın itiş gücü, güç yahut kontrol sistemleriyle ilgili temel parametreler hakkında hiçbir bilgi yok. Bu bilinmezlik ışığında Voyager 1, Güneş’ten saniyede 17 kilometre yahut 61,155 km/s süratle uzaklaşmaya devam ediyor.
NASA’nın Jet İtki Laboratuvarı’nda Voyager proje yöneticisi olan Suzanne Dodd ise yaptığı açıklamada “Eğer onu geri getirebilirsek bu büyük bir mucize olur. Katiyen vazgeçmiş değiliz.” diyor. JPL grubunun deneyeceği birkaç şey daha var fakat Dodd’a nazaran bu olay, yönetici olduğundan beri karşılaştığı en önemli sorun.
Voyager 1 ve ikiz uzay aracı Voyager 2, 1977 yılında fırlatıldı ve tarihteki öbür tüm uzay araçlarından daha uzun müddettir faaliyette bulunuyorlar. NASA son birkaç on yıldır Voyager’ın araçlarını kozmik ışınları, manyetik alanı ve yıldızlararası uzaydaki plazma ortamını incelemeye adamış durumda. Hasebiyle araçlar artık fotoğraf çekmiyorlar. Her iki sonda da Güneş’ten yayılan parçacık akışının yıldızlararası ortama geçtiği heliopozun ötesine geçmiş durumda. Bu noktayı aşan ve yıldızlararası uzayı keşfeden öbür operasyonel uzay aracı yok. NASA’nın 2015 yılında Plüton’un yanından geçen New Horizons sondası 2040’larda yıldızlararası uzaya ulaşmak için yoluna devam ediyor.
50 yıl öncenin son teknolojisi
Voyager 1’deki son sorun, uzay aracında bir komuta ve denetim merkezi bilgisayarıyla birlikte çalışan üç bilgisayardan biri olan uçuş data sistemi (FDS) ile yörünge denetimi ve işaretlemeyi denetleyen öteki bir aygıttan kaynaklanıyor. FDS, uzay aracının sensör ağından bilim ve mühendislik datalarının toplanmasından ve daha sonra bu bilgilerin ikili kod biçiminde (birler ve sıfırlar dizisi) tek bir bilgi paketinde birleştirilmesinden sorumlu. Telemetri Modülasyon Ünitesi adı verilen farklı bir bileşen, bu bilgi paketini Voyager’ın 3,7 metrelik çanak anteni aracılığıyla Dünya’ya geri gönderiyor.
NASA’nın Voyager uzay aracındaki FDS bilgisayarının 1970’lerden kalma taranmış bir fotoğrafı. NASA’ya nazaran, Kasım ayında Voyager 1 tarafından iletilen data paketleri güya takılı kalmış üzere tekrar eden birler ve sıfırlardan oluşan bir desen biçiminde iletiliyor. JPL’deki takım, sorunun FDS’den kaynaklandığından “yüzde 99,9 emin” durumda.
Yer takımı şu ana kadar sorunun en muhtemel açıklamasının FDS’deki bir ölçü bozuk bellek olduğuna inanıyor (50 yıl geçse de çağdaş dünyada bozuk bellek sıkıntısının çözülmemiş olması da değişik bir gerçek). Lakin, bilgisayarın kilitlenmesi nedeniyle, mühendisler Voyager 1’den gelen ve onları sorunun kökenine götürebilecek detaylı bilgilerden yoksunlar.
Voyager’ın FDS sistemi elli yıl evvel geliştirildiğinde bilgi süreç alanında bir devrimdi. Bir uzay aracında geçici bellek kullanan birinci bilgisayardı. JPL’de Voyager proje yöneticisi Dodd’a nazaran her Voyager uzay aracı iki FDS bilgisayarıyla fırlatıldı, lakin Voyager 1’in yedek FDS’si 1981’de arızalandı.
Voyager 1’in Dünya’daki mühendislerinin Kasım ayından bu yana aldıkları tek sinyal, takıma uzay aracının hala hayatta olduğunu söyleyen bir sinyal. Öbür değerli bir sorun olduğuna dair bir işaret yok. Taşıyıcı sinyalin modülasyonundaki değişiklikler Voyager 1’in Dünya’dan gelen komutları aldığını gösteriyor.
Birkaç hafta daha gerekiyor / Eski kitaplar karıştırılacak
Önümüzdeki birkaç hafta içinde Voyager’ın takımı Voyager 1’e komutlar göndererek FDS bilgisayarında bozulduğundan şüphelenilen belleğin nerede olduğunu tespit etmeye çalışacak. Fikirlerden biri, Voyager 1’in 1979 ve 1980 yıllarında Jüpiter ve Satürn’ün yanından geçerken FDS’nin kullandığı çalışma parametreleri üzere farklı modlarda çalışması için bilgisayarda değişiklikler yapmak. Mühendislere nazaran farklı bilgi modlarına geçmek belleğin hangi kısmında sorun olduğunu ortaya çıkarabilir.
İşin değişik yanı bu değişiklik hiç de kolay değil. Birincisi, mühendislerin Voyager 1’e komut verebileceği veri modları 40 yıldır ya da daha uzun müddettir kullanılmıyor. On yıllardır kimse Voyager’ın uçuş bilgi bilgisayarıyla bunu yapmayı düşünmedi bile.
İkincisi, Voyager’da çalışan pek çok kişi artık hayatta değil. JPL’in elinde âlâ bir dokümantasyon seti var, lakin bunların birçok kağıt üzerinde, bu yüzden dokümanlara ulaşmak için ağır bir “kazı” yapmak gerekiyor.
Üçüncüsü, geri dönüşün olmaması. Mühendisler, bir şeyler yapacakları vakit yedekleme yapmayı severler. Lakin Voyager’larda artık yedekleme üzere bir lükse sahip değiller. Şayet bir modül arızalanırsa görev büsbütün noktalanabilir. Öte yandan her iki uzay aracı da plütonyum güç kaynakları çürüdükçe her yıl biraz daha az elektrik üreten nükleer bataryalarla çalışıyor. 2020’lerin sonuna gerçek, azalan güç NASA’yı her bir uzay aracındaki aletleri kapatmaya zorlamaya başlayacak. Dördüncüsü ve tahminen de en kıymetlisi, test yapma lüksü de yok. Günümüzde NASA, uzay araçlarının bir kopyasını ve simülatörünü tesislerinde barındırıyor. Bir şeyler yapılmadan evvel birinci olarak bu sistemlerde testler yapılıyor. Voyager ise bu hususta şansız zira onlar için bu türlü bir şey kelam konusu değil: herhangi bir simülatör yok, rastgele bir donanım simülatörü yok, rastgele bir yazılım simülatörü yok, FDS ile ilgili bir simülatör yok, yedek Voyager aracı yok…
Şimdilik JPL’deki yer takımı en gerçek kararı vermek için çalışıyor. İş, Voyager 1’e komut göndermeye geldiğinde ise çözümlerinin çalışıp çalışmadığını öğrenmeleri 45 saatten fazla sürecek.
Dediğimiz üzere, Voyager 1 halihazırda Dünya’dan 24,3 milyar kilometre yani ışık suratı ölçeğinde 22 saat 34 dakika uzakta. Hasebiyle gönderilen komut, ışık suratında ilerliyor olsa da gitmesi ve cevabın gelmesi 45 saatten fazla sürecek.
