Uzay hiç olmadığı kalabalık olmaya başladı. ABD, Hindistan, Çin, Avrupa ve Japonya adeta büyük bir yarışın içinde. Ay’ın güney kutbu ve genel olarak kendisi artık uluslar için bir maksat pozisyonunda. Bu bağlamda Japonya, kısa bir müddet evvel gerçekleştirdiği fırlatma ile SLIM; Ay iniş aracını ve XRISM; X-ışını teleskobunu uzaya fırlattı. Japonya’dan uzay atılımı
Japonya, SLIM ay aracı ve XRISM uzay teleskobunu taşıyan Japon H-2A roketini 6 Eylül’de Türkiye saati ile 02:42’de Tanegashima Uzay Merkezi’nden fırlattı. Her iki uzay aracı da kalkıştan bir saatten kısa bir müddet sonra sırayla programa uygun olarak yörüngelerine yerleştirildi. Japonya, her iki aracı da çift başlıklı tek roket ile uzaya gönderdi.
Her şey plana uygun giderse, bundan birkaç ay sonra SLIM (Smart Lander for Investigating Moon) Japonya’nın birinci yumuşak Ay inişini gerçekleştirmeye çalışacak. Bu, ileride daha büyük gayelere giden en kritik adımlardan birisi olacak.
Japonya Havacılık ve Uzay Keşif Ajansı (JAXA) yetkilileri misyon tarifinde SLIM’in “küçük ölçekte hafif bir sonda sistemi elde etmeyi ve gelecekteki Ay sondaları için gerekli olan nokta atışı iniş teknolojisini kullanmayı amaçladığını” yazdı. Proje, daha yüksek fonksiyonlu müşahede ekipmanı için yükü azaltmayı ve gelecekteki güneş sistemi araştırma sondalarına yönelik bir bakış açısıyla, kaynak kıtlığı olan gezegenlere inmeyi hedefleyecek.
SLIM ve Ay hedefi
SLIM, temelinde yalnızca 2.4 metre yüksekliğinde, 2.7 m uzunluğunda ve 1.7 m genişliğinde küçük bir uzay aracı. Kalkışta yaklaşık 700 kilogram yüke sahipti, lakin bu yükün yaklaşık yüzde 70’ini itici yakıt oluşturuyor. SLIM Ay’a gerçek uzun, döngüsel ve yakıt tasarruflu bir rota izleyecek ve nihayet üç ila dört ay sonra Ay yörüngesine ulaşacak. Akabinde, Ay’ın yakın tarafında, 13 derece güney enleminde yer alan 300 m genişliğindeki Shioli Krateri’ne inmeye çalışmadan evvel bir ay kadar daha Ay yüzeyini izleyecek. Sonda, Shioli Krateri içindeki bir amaç noktasının 100 metre yakınına inmeyi hedefliyor – bu, evvelki Ay iniş araçlarının denediğinden çok daha hassas bir iniş. Hedef, Ay’ı ve öbür gök cisimlerini daha kapsamlı keşiflere açabilecek nokta iniş teknolojisini göstermek. Şimdiye kadar hiçbir uzay aracı bu kadar hassas bir halde bir noktaya iniş yapmadı, yapamadı.
JAXA, SLIM iniş aracı sayesinde yalnızca inmenin kolay olduğu yere değil, istenilen her yere inebilmeyi amaçlıyor. Şayet Japonya başarılı olursa Ay’dan bile daha kıt kaynaklara sahip gezegenlere iniş yapmak mümkün hale gelecek.
SLIM ayrıyeten inişin akabinde Ay yüzeyine fırlatılacak olan iki küçük sonda taşıyor. JAXA’nın misyon basın kitine nazaran, bu iki küçük araç vazife grubunun daha büyük iniş aracının durumunu izlemesine, iniş alanının fotoğraflarını çekmesine ve “Dünya ile direkt bağlantı için bağımsız bir bağlantı sistemi” sağlamasına yardımcı olacak. Öte yandan SLIM, JAXA’nın inşa ettiği birinci Ay iniş aracı değil. Ajansın küçük OMOTENASHI aracı, Kasım 2022’de NASA’nın Artemis 1 ay vazifesiyle birlikte fırlatılan 10 küp uydudan biriydi. Artemis 1 başarılı olurken, OMOTENASHI başarılı olamadı; idarecileri planlanan iniş denemesi için küçük sonda ile irtibat kuramadı. (Diğer Artemis 1 küp uydularının birçoğu da misyonlarında başarısız oldu).
Daha evvel de bir Japon iniş aracı Ay’a inmeyi denemişti. Tokyo merkezli ispace şirketinin Hakuto-R iniş aracı Ay yörüngesine ulaştı – özel bir uzay aracı için büyük bir muvaffakiyet – lakin geçtiğimiz Nisan ayında iniş denemesi sırasında düştü.
Dolayısıyla SLIM’in başarısı tarihi bir muvaffakiyet olacak. Bugüne kadar yalnızca dört ülke Ay’a bir sonda indirebildi: Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Hindistan.
XRISM, bir X-ışını uzay teleskobu
SLIM her ne kadar heyecan verici olsa da ana vazife aslında XRISM. XRISM ( X-Ray Imaging and Spectroscopy Mission) JAXA, NASA ve Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) ortak bir projesi pozisyonunda. Tam isminden da anlaşılacağı üzere teleskop, kozmosu yüksek enerjili X-ışını spektrumunda inceleyecek. ESA’nın XRISM proje bilimcisi Matteo Guainazzi yaptığı açıklamada, “X-ışını astronomisi kozmostaki en enerjik fenomenleri incelememizi sağlıyor” diyor. X-ışınlarının incelenmesi cihanın oluşumu, unsurun cihan boyunca nasıl dağıldığı ve galaksilerin merkezindeki kara delikler tarafından nasıl şekillendirildiği sorularını cevaplayabilir.
XRISM uzay gözlemevi bilhassa galaksi kümelerini çevreleyen süper sıcak gaza odaklanacak. ESA yetkilileri “JAXA XRISM’i, gökbilimcilerin bu sistemlerin toplam kütlesini ölçmelerine yardımcı olmak için bu gazdan gelen X-ışını ışığını tespit edecek biçimde tasarladı. Bu, bilim dünyasına cihanın oluşumu ve evrimi hakkında bilgi sağlayacak” ifadelerini kullanıyor.
Öte yandan XRISM, Dünya yörüngesinden gökyüzünü inceleyen tek X-ışını teleskobu olmayacak. Örneğin, her ikisi de 1999’da fırlatılan NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi ve ESA’nın XMM-Newton teleskobuna ek olarak 2012’de fırlatılan NASA’nın NuSTAR teleskobu da şu anda orada bulunuyor.
