Elbette mevzubahis küçük yaralanmalar değil. Önemli ameliyatlarda ve bilhassa savaş esnasında karşılaşılan beklenmedik kan kayıpları. Ya o vakitlerde yaşasaydık bu meseleyle nasıl başa çıkabilirdik?
Şimdi 16. ve 17. yüzyıl tabiplerinin, kan kayıplarının önüne geçebilmek ismine ne üzere metotlar keşfettiğine bakalım.
Vücudumuzda kan dolanımının problemsiz bir formda sürdürülebilmesi, hepimizin bildiği üzere bizi hayata bağlayan en kıymetli noktalardan biridir.
Eğer beden, sahip olduğu kanın yaklaşık %20’sini bile kaybederse, bedende hemorajik bir şok meydana gelir ve kalbin performansı epey yavaşlar. Bunların yanında beden ısısı büyük ölçüde azalır ve kan basıncı düşme eğilimi gösterir. Ayrıyeten beden, sahip olduğu kanın %40’ını ve hatta daha fazlasını kaybederse, tüm organlar etaplı bir formda durmaya başlar ve kişi, adım adım mevte masraf.
Bu noktada kan kaybı da insanlık tarihinde her vakit hayli kıymetli bir sorundu.
Geçmişte şifacıların şimdilerde ise tabiplerin, kan kaybını önlemek ve durdurmak için pek çok metodu var. Günümüz tedavi metotlarına büyük oranda hakimiz lakin geçmişteki doktorlar için bunun dermanı neydi?
Aslında kan kaybını durdurmak amacıyla günümüzde kullanılan müdahelelerin kimileri, evvelce keşfedilen tekniklere dayanır. Bu yolların büyük çoğunluğu da uzun yıllar evvel savaşlarda yaralıları tedavi etmek maksadıyla rastlantısal halde keşfedilmiş olanlardır.
Bu tekniklerden birincisi: Ligasyon.
Savaş esnasında uzuvları ziyan gören askerlere, ampütasyon (iyileşmesi olanaksız görülen bir organı kesip atma) süreci uygulanırdı, bu sebeple kan kaybı da epeyce fazla yaşanırdı. Ampütasyon sırasında bunun önüne geçmek için de kaynar yağ ile dağlama yolu uygulanırdı.
Kan kaybı sırasında kaynar yağ temin edilemez ise de enfeksiyonun önüne geçtiği bilinen terebentin, gül yağı ve yumurta sarısından oluşan bir karışım hazırlanırdı. Elbette bu klâsik tedavi metotları, askerler için bir oldukça acı vericiydi ve bu sebeple ligasyon ismi verilen bir prosedürün daha acısız olduğu düşünüldü.
Kan kaybını azaltmak maksadıyla uygulanan ligasyon sürecinde sütur ismi verilen iplik ya da tel modülü, kan damarlarının etrafına bağlanırdı. Bu yol, Galen ve Hipokrat üzere tarihin değerli doktorları tarafından da kullanılırdı.
Fakat ligasyon sürecinin de birtakım olumsuz yanları vardı. Örneğin ipler kimi vakitler yaraları enfekte edebiliyordu ve bu nedenle ligasyon süreci, şimdilerde günümüz tedavi formülleri ortasında bulunmamakta.
Eskiden kan kaybının önüne geçmek için yaraların dağlandığını illaki duymuşuzdur.
Bu yolla metal bir cisim, yarayı dağlamak emeliyle ateşte ısıtılırdı ve yaraya uygulanarak, hasarlı kan damarlarının onarılması ve kanın pıhtılaşması amaçlanırdı. Dünyada çok sayıda kültür tarafından kullanılan bu yol de epeyce acı vericiydi ve meydana gelen yanık, aslında hasarlı olan beden bölgelerinde çok daha fazla doku hasarına sebep olurdu.
Bir öteki isminin koterizasyon olduğu bu uygulama, pratik olduğundan savaş meydanlarında hayli sık kullanıldı. Bu metot, kan kaybını önlemenin yanı sıra enfeksiyon riskini azaltsa da şimdilerde doktorlar tarafından kullanılmıyor.
Bir başka metot ise “Turnike uygulaması”.
Turnike, kanın bedenin uzvu boyunca akışını sonlandırmak için, bölgenin bir kısmına sabitlenen bir materyal ya da bir öteki deyişle aygıttı. Ama turnike süreci kan akışı noktasında süreksiz bir tahlil sağlarken, ligasyon süreci çok daha kalıcılık vadediyordu.
O vakitlerin bir hekimi, sürecin daha tesirli olması için uzvun daha yüksek bir duruma getirilmesini ve tedavinin o formda uygulanmasını önerdi. Tekrar 16. yüzyılın bir diğer tabibi de pnömatik turnike isimli bir alet geliştirdi. Bu turnike ile silindirik bir torba şişiriliyor ve alttaki kan damarları sıkıştırılıyordu.
Ayrıca pnömatik turnikeyi kan kaybından muzdarip bireye uygulamak bir oldukça pratikti ve kan damarlarının uzun mühlet kansız kalmasıyla meydana gelen hudut felcinin de önüne geçmekteydi. Şimdiye kadar ele aldığımız tedavi yollarının tersine turnike süreci, kan kaybını önlemek ismine bugün hâlâ kullanılıyor.
Sonunda kan nakli!
16. yüzyılın doktorları, kan kaybının önüne geçme noktasında çok sayıda metot geliştirmiş olsa da kimi vakit yanlış uygulamalar sebebiyle tam manasıyla maksatlarına ulaşamıyordu. Böylece akıllara beşerde meydana gelen kan kaybını, hayvan yahut insan kanıyla yenilemek geldi ve denemelere başlandı.
Fakat ne yazık ki bu süreç, büyük oranda başarısızlıklarla nihayete erdi. Neyse ki tarihler 1901’i gösterdiğinde bir doktor iki kişinin birbirine kan verebilmesi için, aynı kan kümelerine sahip olması gerektiğini keşfetti ve inançlı kan nakilleri gerçekleştirilmeye başlandı.
Elbette bu tekniğin geliştirilmesi ve sağlam temellere oturtulması da vakit aldı ve bu sistem, II. Dünya Savaşı’na dek kullanılmadı. Sonrasında bu süreç tüm tıp dünyası için kabul gördü ve kan kaybı sorunu büsbütün tarihe karışmış oldu.
