Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) Euclid teleskobu ilk imajlarını çok kısa bir mühlet evvel Dünya’ya gönderdi. Bu ufuk açıcı portreler mutlaka büyüleyici olmakla birlikte, teleskobun beklendiği halde çalıştığını doğruluyor. Euclid teleskobu ise insanlığın uzaya gönderdiği en kıymetli araçlardan birisi olacak ve gözünü milyarlarca ışık yılı uzaklıktaki galaksilere dikecek. Euclid’in şu ana kadarki başarısı sahiden heyecan verici zira temel gayesi, yaklaşık 10 milyar ışık yılı uzaklıkta bulunan milyarlarca galaksiyi tahlil ederek evrenimizin karanlık tarafının haritasını çıkarmaktır. Bu savlı vazife, alemlerin olgunlaşan bir kozmosla birlikte nasıl geliştiğini göstermek için vakit ögelerini da içeren “3 boyutlu” bir harita oluşturmayı hedefliyor.
Euclid yeni bir çağ açıyor
Institut d’Astrophysique de Paris’te astronom ve Euclid Konsorsiyumu başkanı olan Yannick Mellier yaptığı açıklamada, “Euclid’in görünür ve yakın kızılötesi araçları kullanılarak elde edilen harika birinci imajlar, gözlemsel kozmoloji ve istatistiksel astronomi için yeni bir çağ açıyor. Fotoğraflar karanlık gücün tabiatına yönelik arayışın başlangıcını işaret ediyorlar.”
Euclid, 1 Temmuz tarihinde fırlatıldı ve şu sıralar Dünya’dan yaklaşık 1,6 milyon km uzakta süzülüyor. 28 Temmuz da ise Euclid, ikinci Lagrange noktası olarak bilinen noktada James Webb Uzay Teleskobu’na katıldı. Önümüzdeki birkaç ay boyunca bilim insanları, teleskobu test ederek daha da kalibre edecek.
Karanlık cihan avcısı bu makinenin maksadının ne olduğu birazdan değineceğiz, lakin evvel Euclid’in çarpıcı, yıldızlarla dolu manzaralarına bir bakalım.
Yukarıda gördüğünüz görüntüler Euclid üzerinde bulunan ve açılımı “Visible Instrument” olan VIS adlı bir araçla çekildi. İsminden da anlaşılacağı üzere VIS, cihanı elektromanyetik spektrumun insan gözüyle görülebilen kısmından, yani 550 ila 900 nanometre ortasındaki dalga uzunluklarından yakalıyor. Solda VIS’in tam görüş alanını, sağda ise yakınlaştırılmış bir versiyonunu görebilirsiniz. ESA, yakın çekim alanını Dünya’dan görülen dolunayın genişliği ve yüksekliğinin yaklaşık dörtte birine benzetiyor. VIS’in portrelerinde öne çıkan kimi ögeler ortasında, alanın tam ortasından fırlayan kozmik ışınlar, çok sayıda kaçırılmayacak parıltılı yıldız ve en kıymetlisi de birkaç bulanık leke yer alıyor. ESA, bu lekelerin Euclid’in evrenimizin, karanlık gücün ve her şeyin son derece detaylı bir haritasını geliştirirken daha fazla araştıracağı galaksiler olduğunu söylüyor.
Sırada, Euclid’in ” Near-Infrared Spectrometer and Photometer” (Yakın Kızılötesi Spektrometresi ve Fotometresi) manasına gelen NISP var. ESA’nın belirttiği üzere, NISP’in iki rolü var. Bunlardan birincisi, galaksileri kızılötesi ışıkta ya da elektromanyetik spektrumda yaklaşık 950 ila 2020 nanometre ortasında kalan ve insan gözüyle görülemeyen ışıkta görüntüleyebiliyor. İkincisi, NISP her galaksinin ne kadar ışık yaydığını tam olarak ölçebilir – bu ikinci kısım bize bu galaksilerin ne kadar uzakta olduğunu söyleyebilir.
Üstte gördüğünüz NISP imajları VIS setine epeyce benziyor; sol taraf NISP’in tüm alanını içerirken, sağ taraf yakınlaştırılmış bir kısmı gösteriyor. Bu birinci test manzaraları şimdi bilimsel emeller için kullanılabilir olmasa da, iki enstrümanın şu anda uzayda eksiksiz bir halde çalıştığını gösteriyor. Bununla birlikte Euclid tarafından yakalanan derin uzay ışığı NISP dedektörüne ulaşmadan evvel birtakım kusursuz filtrelerden de geçiyor. Ve bu da hayli şahane sonuçlar sunuyor. Bu filtreler, NISP’nin galaktik aralık ölçümlerine yardımcı olan belli bir kızılötesi dalga uzunluğundaki parlaklığı ölçmek üzere şeyler yapabiliyor.
Euclid, bilgileri NISP’e göndermeden evvel temel olarak kozmik ışığı tam bir dalga uzunluğu spektrumuna ayırabilen “grism” olarak bilinen bir aygıta sahip. Bu süreç sayesinde bilim insanları örneğin muhakkak bir galaksinin ne kadar uzakta olduğunu ve galaksinin kimyasal olarak neyden oluştuğunu belirleyebiliyor. Euclid teleskobunun gayesi ne?
Karanlık enerji ve partneri olan karanlık madde, bugün astronomide var olan en büyük ve en büyüleyici sorulardan kimilerini oluşturuyor. Her iki fenomen de insan gözüyle görülemese de evrenimizi bir ortada tutuyor üzere görünüyor.
Yeni başlayanlar için, uzay durdurulamaz bir balon üzere daima olarak her istikamete gerçek genişliyor. Fakat garip olan şu ki, bu balonlaşma bilim insanlarının evrenimizdeki tüm görünür şeylerle tam olarak açıklayamadığı süratlerde gerçekleşiyor üzere görünüyor. Hasebiyle, kozmik genişlemeyi hızlandırmak için öteki bir şey hareket ediyor olmalı. Bilim insanları bu “şeye” karanlık güç diyor.
Bu ortada, genişleyen kainatın içinde, galaksilerin yerinde tutulmasını sağlayan ve düzenlenme formlarını belirleyen bir çeşit yapıştırıcı var üzere görünüyor. Örneğin, bilim insanları galaksiler ortası gaz ve yıldızların güya üzerlerinde fazladan bir yerçekimi varmış üzere hareket ettiklerini hesaplıyorlar. Bu görülemeyen “tutkal” da karanlık madde olarak kabul ediliyor. Bilim dünyası bunlara “madde” yahut “enerji” üzere isimler takıyor olsa da kimse bunların tam olarak neyden oluştuğunu bilmiyor. Bilim insanları bunları yalnızca anlayışımızdaki boşlukları tanımlamak için toplu tabirler olarak kullanıyorlar. Şu anda kesin olarak bildiğimiz tek şey karanlık kozmosun var olduğu.
Ancak Euclid’in önümüzdeki altı yıl boyunca kozmosu kusursuz bir halde haritalama misyonu sonuç verirse, tahminen de bilim insanları karanlık kainatın gerçekte ne olduğuna dair kimi ipuçları elde edebilirler. Zira karanlık husus ve güç uzaydaki şeylerle etkileşime girdikçe, bu şeylerin dağılımını ve evrimini ortaya koymak bize karanlık kozmosun kıssanın neresinde yer aldığını gösterebilir.
ESA Yöneticisi General Josef Aschbacher yaptığı açıklamada, “Görevin gerisindeki takımın, şu anda hakkında çok az şey bildiğimiz evrenin yüzde 95’i hakkında birçok şeyi ortaya çıkarmak için Euclid’i kullanmayı başaracağına itimadım tam” dedi. Euclid büsbütün kalibre edildiğinde gökyüzünün şimdiye kadarki en büyük 3D haritası oluşturulacak.
