Mars Atmosphere and Volatile Evolution (ya da kısaca MAVEN) uzay aracı, gezegenin çağlar boyunca atmosferik gazlarını nasıl kaybettiğini incelemek emeliyle Eylül 2014’ten bu yana Mars‘ın yörüngesinde dönüyor. Aralık 2022’de MAVEN, Mars atmosferinin beklenmedik bir genişleme evresine şahit oldu. NASA, uzay aracının Güneş rüzgârını oluşturan yüklü parçacık akışında dramatik bir “kaybolma” tespit ettiğini açıkladı. Bu fenomen, tüm Güneş Sistemi boyunca ilerlerken arkasında bir “boşluk” yaratacak kadar güçlü ve ender bir Güneş olayı tarafından meydana geldi.
Mars’ın atmosferinde dramatik değişiklik
Küçük kozmik mahallemizdeki öteki gezegenler üzere Mars da daima olarak Güneş rüzgârına maruz kalıyor. Güneş rüzgârı, Güneş’in üst atmosferi olan koronadan salınan elektromanyetik olarak yüklü parçacıklardan oluşan bir akımdır ve Güneş Sistemi’ndeki her gezegene ve kozmik objeye nüfuz eder. Yüklü parçacıkların ölçüsünde bir değişiklik olduğunda, beklenmedik ve çok atmosferik olaylar gözlemlenebilir. Hasebiyle Güneş’in Güneş olmasından kaynaklı olarak sistemimizdeki tüm gezegenler üzere Mars da daima olarak Güneş rüzgârına maruz kalıyor. Bu maruz kalma müdafaasız gezegenlerin manyetosferi ve iyonosferi üzerinde baskı uygulayarak atmosferi vakitle gezegenden söküp uzaya sürüklüyor. Lakin geçtiğimiz aralık ayında iki gün boyunca bu rüzgârın bir kısmı kayboldu. 25 Aralık’ta rüzgarın birdenbire ve dramatik bir halde ortadan kaybolması Mars’ın Güneş’e bakan tarafındaki atmosferin olağan boyutunun neredeyse dört katı kadar şişmesine neden oldu – olağanda 800 km’den 3,000 km’nin üzerine çıktı. Bu tuhaf olay, 2014 yılından bu yana hem Mars’ın atmosferini hem de Güneş’in davranışına verdiği yansıyı gözlemleyen MAVEN isimli NASA yörünge aracı tarafından kaydedildi.
Daha öne görülmemişti
Iowa Üniversitesi’nde fizik ve astronomi profesörü ve MAVEN grubunun bir üyesi olan Jasper Halekas, yaptığı açıklamada, “Burada hakikaten alışılmışın dışındayız. Bu, MAVEN ile Mars’ta daha evvel görmediğimiz bir şey.” dedi. Peki bu nasıl yaşandı? MAVEN’in yaklaşık on yıllık mesleğinde bir birinci olan bu alışılmadık olay, süratli hareket eden bir Güneş rüzgârı bölgesinin daha yavaş olan bir oburunu geçmesi ve ikincisinin gereçlerini süpürerek geride seyrek bir bölge bırakması sonucunda oluştu. Lakin bu tesir kalıcı değil ve yalnızca iki gün sonra atmosfer olağan haline geri döndü.
MAVEN’in baş araştırmacısı Shannon Curry, 2022’de gözlemlenen çok şartların “bilimsel açıdan değer biçilmez” olduğunu, zira bilim insanlarının Mars’ın daha az “rüzgârlı” bir yıldızın yörüngesinde dönmesi halinde nasıl davranabileceğini görmelerini sağladığını belirtti. Bu ortada emsal bir olay 1999 yılında Dünya’da da yaşanmıştı ve gezegenimizin atmosferi olağan boyutunun beş katına çıkmıştı.
