Türkiye Uzay Ajansı (TUA), bu sene Türkiye tarihinde birinci defa uzaya insan gönderecek. NASA’da eğitim gören birinci uzay yolcusu, Axiom Space tarafından Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) gidecek. 2023’ün son çeyreğinde uzay yolcusunun ISS’e gitmesi planlanıyor. İlk Türk uzay yolcusu, Türkiye’deki üniversite ve araştırma kurumları tarafından hazırlanan 13 farklı deneyi uzayda gerçekleştirecek. Bu deneylerden biri de “Mikro Yer Çekimi Altında Bitkilerde CRISPR Gen Düzenleme Verimliliğinin Araştırılması” başlıklı çalışma olacak. Bu çalışmada uzayda bitki yetiştirilecek. Proje ile moleküler biyolojinin çağdaş gen düzenleme tekniklerinden biri olan CRISPR tekniğinin mikro yer çekimi ortamında bitkiler üzerindeki aktifliğinin araştırılması, gen transferi ve genetik müdahalenin uzayda yapılıp yapılamayacağının test edilmesi amaçlanıyor.
Projenin yürütücülüğünü Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Kısmı doktora öğrencisi Tuğçe Celayir üstleniyor. Projenin ayrıntılarını anlatan Celayir, proje kapsamında uzay şartlarında bitkilerin üzerinde genetik müdahaleyi ve bu müdahalenin randımanını araştırdıklarını söyledi.
Önceliklerinin uzay platformunda gerçekleşecek deneylerin moleküler düzeydeki tahlillerinin gerçekleştirilmesi, proje kapsamında gönderilecek tüm malzemelerin hazırlanması ve optimizasyonların gerçekleştirilmesi olduğunu belirten Celayir, “Projemizde bitkilere yapacağımız genetik müdahale ile sıhhatini düzgünleştirmeye yönelik ileride yapılacak çalışmaları da destekleyecek formda birinci kere bir tahlilin yapılmasına odaklanıyoruz. Mikro yer çekiminde bu tahlil yapılabilir mi? Bu uygulama yapılabilir mi? Aslında bu soruların yanıtlarını arıyoruz.” dedi. Projede kullandıkları model organizmanın “Arabidopsis thaliana” bitkisi olduğunu ve bu bitkiyi geniş kapsamlı kullanımı ve kısa çimlenme müddeti nedeniyle seçtiklerini vurgulayan Celayir, bitki üzerinde planladıkları genetik müdahalenin daha evvel hiç yapılmadığını, bu açıdan araştırmanın çığır açıcı olacağını söz etti.
Celayir, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bu çalışma sonrası gelecekte besin kaynağı olabilecek bitkiler, yapay bir ekosistem oluşturulması ve bu ekosistem içinde oksijen kaynağı sağlaması maksadıyla da kullanılabilir. Geleceğin Mars kolonilerinin konuşulduğu günümüzde bilhassa uzun vadeli uzay misyonlarında hem astronotları destekleyecek bir ekosistem oluşturabilmek hem de oluşturulacak ekosistemde bu bitkilerin sıhhati için çalışmamız büyük kıymet taşıyor. Uzun periyodik uzay vazifelerinde karşılaştığımız en büyük sorun, mikro yer çekimi ortamı ve yüksek dozda radyasyon maruziyeti. Bu nasıl astronotları olumsuz etkiliyorsa, uzay aracındaki bütün canlıları da etkiliyor. Böylesi uzun vadeli uzay misyonlarında ömrü devam ettirebilmek ismine yapay bir ekosistem kurmamız gerekiyor. Bu ekosistem içinde kilit rol oynayan şey bitkiler zira fotosentez sayesinde oksijen üretebilir, besin kaynağı olarak kullanılabilirler. Bu nedenle uzun vadeli uzay vazifelerinde bitkilerin sıhhati büyük ehemmiyet taşıyor.”
