ABD’li Astrobotic’in Peregrine aracı, Rusya’nın Luna 25’i ve sayısız özel şirketler Ay’a iniş yapmaya çalıştı ve genel olarak bakıldığında hepsi başarısız oldu. ABD’nin 1972’den bu yana Ay’a iniş yapan birinci uzay aracı Odysseus’da yan yatmış ve sessizliğe gömülmüştü.
Peki neden bu kadar sıkıntı? Elbette bunun tonlarca matematiksel açıklaması var lakin en temelinde tüm uzay araçlarının temelinde birer prototip olduğunu unutmamak gerekiyor. Hiçbir yüzey aracı seri üretime girmiyor ve birçok vakit bu araçlar kolay bir ısmarlama olmaktan öteye geçemiyor. Bu araçlar bir sefer fırlatıldıklarında artık onlarla fizikî bağlantısı kaybedersiniz. Dünyada otomobiliniz bozulduğunda onu tamir edebilirsiniz lakin tıpkı şey uzayda mümkün değil. Münasebetiyle birinci zorluk her şeyi kusursuz yapmanız gerektiğidir.
Bir öteki zorluk da aslında bir yüzeye iniş yapacak araçlarda insanlığın çok da pratiğinin olmaması. Onlarca yıldır tek bir iniş aracı bile geliştirilmedi. Münasebetiyle bunu bir yerden kolaylıkla öğrenmek de mümkün değil.
Para, siyaset ve öncelikler
Elbette tüm bunlar teknik meseleler ve birkaç denemeden sonra aşılabilecek sorunlar. Lakin aşılamayacak maniler de var: Para, siyaset ve öncelikler.
Günümüzde NASA ve öbürleri kendi astronotlarını Ay’a indirmek istiyor. Daha evvel yaptığı için NASA’nın neden zorlandığı sıkça gündeme geliyor. Bunun bir nedeni para. NASA, en tepe devrinde ABD bütçesinin yüzde 5’ini alıyordu. Bu bütçenin yarısından fazlası ise Apollo programına aktarılıyordu. Şayet enflasyonu hesaba katarsak NASA, Apollo programına bugünün parasıyla tam 260 milyar dolar harcadı. Apollo programının öncüleri olan Gemini ve öteki programları da hesaba katarsak bu maliyet 280 milyar doları aşıyor.
NASA günümüzde ise bütçeden yüzde 0,5’ten az hisse alıyor. Bu bütçe ile NASA, Artemis programı için 10 yılda 90 milyar dolar para harcadı. Mali nedenlere ek olarak bir de siyasi nedenler de süreci etkiliyor. NASA, Ay’a gittiğinde ABD, Sovyetler Birliği ile bir Soğuk Savaş ve uzay yarışı içindeydi. Ülkedeki herkes bu yarışın kazanılmasında ortak paydadaydı. Günümüzdeki bu kadar önemli bir yarış yok ve insanların farklı öncelikleri bulunuyor.
Apollo ile NASA amacına ulaştıktan sonra programın bütçesiyle birlikte siyasi ve kamu dayanağı de süratle düşmüştü. Bu düşüş 1990’ların sonu ve 2000’lerin başında NASA’nın kimi kritik kararlar almasına neden oldu. Bu kararlar Artemis programını da etkiliyor. NASA, sonlandırdığı Space Shuttle programındaki motoları ve birtakım mekanik kesimleri Artemis’in dizaynına dahil etti. Bundaki neden elbette maliyetlerdi.
Son olarak ise artık öncelikler değişti. Beşerler uzayda bir felakete karşı artık çok daha düşük toleransa sahip; Apollo 1, Apollo 6 ve Apollo 13 kazaları ve yanlışları, Challenger ve Columbia felaketleri… Apollo vazifelerinde astronotlar Ay’ın nispeten daha yakın ve daha az engebeli olan ekvator bölgesine iniş yaptı ve yalnızca birkaç saat orada kaldı. Gittiler, kolay örnekler topladılar, deneyler kurdular ve ayrıldılar.
Ay’ın günet kutbu bir bilinmeyen
Artemis ise Ay’ın güney kutbuna gitmeyi hedefliyor. Burası çok daha engebeli bir arazi. Nasıl gezegenimizde Almanya’ya gitmek ile kutba gitmek farklı bir zorluksa bu da o denli düşünülebilir. Artemis ile birebir vakitte maksat kolay misyonlar yapmak değil. Birincisi, astronotlar Ay yüzeyinde bir haftaya kadar zaman geçirecekler, bu da daha fazla yiyecek, su, yakıt ve bilimsel alet gerektiriyor. İkincisi Artemis’te bilimsellik ön planda, bu da daha uzun ve daha karmaşık bir misyon tasarımı gerektiriyor.
Son olarak, Artemis programının temel hedefi insanları yalnızca seyahat olsun diye Ay’a indirmek değil; orada kalıcı bir insan varlığını sürdürülebilir bir biçimde inşa etmek. NASA ve Artemis paydaşları Ay altyapıları, bağlantı, yörünge istasyonları, yörüngede yakıt ikmal depoları üzere geniş bir yelpazede çalışıyor. Ay’da üs kurulmak istenmesi bile başlı başına bir zorluk. Ulaşım için araçlar geliştirmek ise bambaşka bir meydan okuma. Çünkü Ay’ın toprağı bile ekipmanlarınıza karşı davranıyor.
