Hayal kırklığının hikayesi: On yıl önce Microsoft, Nokia’yı satın aldı

On yıl evvel Microsoft, Nokia’nın telefon kısmını 7,2 milyar dolara satın aldığını duyurdu. Dünyanın en büyük yazılım şirketi taşınabilir aygıtlara yöneliyor ve bunun için cep telefonlarının efsane başkanını güçlerine katıyordu. Tüm beklentiler inanılmaz bir biçimde yüksekti lakin yalnızca 2 yıl içinde her şey yerle bir oldu. En nihayetinde Microsoft, Nokia ile ilgili her zararın vergiden düşülmesini talep etti. Lakin bu kıssa biraz daha derinlemesine irdelenmeyi hak ediyor.

Nokia…

Nokia’nın geçmişi aslında on dokuzuncu yüzyıla kadar uzanıyor. Tabi o vakitler şirket ağıt üreten ahşap fabrikalarıyla işe başlamıştı. Lakin firma, 20 yaşından büyük olan herkesin bildiği üzere ikonik 1110 yahut 3310 modelleriyle bir halde avuçlarımızın içerisine girmeyi başarmıştı.

Nokia’nın cep telefonlarının birinci yıllarında telekomünikasyon pazarına liderlik ettiği, yüz milyonlarca aygıt satan ve on yıldan fazla bir müddet boyunca dorukta kalan bir dev olduğu sır değil. Lakin tüm bunlar 21. Yüzyılın başlarında süratle değişti. Nokia, yeni milenyumun birinci on yılından sonra kendini web 2.0 ortamına, iPhone’un ölümcül rekabetine ve Android’in süratli gelişimine ayak uydurmak için gayret ederken buldu. Bu gayret çok geçmeden çakılan satışlara, akabinde Microsoft’un satın alımına ve bir başarısızlık öyküsüne dönüştü.

Ancak Nokia ve Microsoft için bu başarısızlıktaki ana sorun neydi? Bunun kısa karşılığı şu; Makûs idare, makûs yazılımla buluştuğunda donanım ne kadar düzgün olursa olsun sonuç her vakit hüsrandır.

Nokia pazarın sarsılmaz hakimiydi

Microsoft’un Nokia ile olan bağı aslında 2013-2014’ün çok öncesine uzanıyor. Şu bir gerçek ki Nokia, cep telefonu üzere görünmese de taşınabilir aygıtlarda neredeyse her türlü biçimi denedi ve bunları satışa çıkardı. Aslında birinci akıllı telefona yaklaşan eserleri de 1996 tarihli Nokia 900 Communicator modeliydi. Bu model faks, e-posta, elektronik tablolar ve öbür kimi şeyleri yapabilen küçük dizüstü bilgisayar görünümlü bir aygıttı. Bu aygıt ticari olarak başarılı olmadı lakin bir şeyi başardı: Microsoft’un dikkatini çekti.

O devirde Microsoft, Nokia’ya bir takım göndererek aygıtı incelemiş ve Bill Gates dahil olmak üzere üst seviye yetkililer aygıtı deneyimlemiş. Nokia için sonraki muvaffakiyet ise telefonlarda oyun oynama fikri oldu. Evet, içinde Snake oyunu bulunan birinci telefon olan Nokia 6100 ile oyun devri başladı.  Nokia, 1998 yılında üretilen telefon sayısında 100 milyonu aşmıştı. 1998’deki bir büyük kırılma anı da birinci akıllı telefon işletim sistemi olan Symbian‘ın geliştirilmesi olmuştu. Yalnızca o yıl 20 milyar dolar satış geliri elde ederek 2,6 milyar dolar kar elde etmişti. 2000 yılında pazarın yüzde 30’una hakimdi.

Lakin birtakım şeyler değişmeye başlıyordu, pazar süratle öbür bir şeye gerçek evriliyordu. QWERTY klavyeli telefonlar popülerleşiyordu. 2003 yılında bir küme mühendis Symbian’dan daha esnek ve ve uygulama odaklı bir cep telefonu işletim sistemi üzerinde çalışıyordu. Bunun ismi Android olacaktı. Birebir yıllarda Steve Jobs, Jony Ive ile birlikte iPhone’un en güçlü yanını yani işletim sistemini geliştirmek için Project Purple‘ı başlatmıştı.

Microsoft ise 90’larda Windows CE ile taşınabilir aygıtlara girmeye çalışmıştı fakat bu, büyük bir başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Yüzyılın başında ise bu işletim sisteminin yerini Pocket PC platformu alacak ve sonrasında Windows Mobile olarak adlandırılacaktı. Microsoft, başta HTC üzere firmaları Windows Mobile platformunu benimsemeye ikna etmiş ve hatırı sayılı pazar hissesi elde etmişti.

Takvimler 2007 yılını gösterdiğinde Nokia, cep telefonu satışlarının yarısına hakimdi ve Windows Mobile kendi zirvesindeydi fakat işler bu noktadan sonra yalnızca düşecekti.

2007’de iPhone dünyaya sunuldu ve süratle yeni bir sanayi standardı belirledi. Apple’ın o vakitler yaptığı üzere klavyelerden büsbütün dokunmatik ekrana geçmek bile ihtilal niteliğindeydi. Blackberry, süratle popülerleşiyordu. Google’ın altındaki Android giderek daha çok ilgi çekiyordu.

Nokia, mühendislik konusunda sahiden inanılmaz bir firmaydı. Nokia 3310 üzere eserlerin şarjı günlerce gidiyordu. Telefonlar son derece sağlam ve kullanımı kolaydı. Herkese hitap ediyorlardı. Bundaki muvaffakiyet da aslında yapılan Ar-Ge harcamalarına dayanıyordu. 2000 yılında, bir Finlandiya şirketi olan Nokia’nın ulusal gelirdeki hissesi yüzde 3,6’ydı. Ülkedeki tüm Ar-Ge harcamalarının yarısını yapıyordu. Pek çok dev şirketin başına geldiği üzere Nokia’da vakitle tembelleşti. iPhone üzere kırılma anlarını göremedi ve reaksiyon veremedi.

Üstelik Nokia, çok büyümeyle tek hedefi yalnızca daha fazla para kazanmak olan bir şirkete dönüşmüştü. Gruplar ve kısımlar ortasındaki iç rekabet şiddetlenmişti.

Kurtarıcı olarak gelen kişi Nokia’yı öldürdü

Nokia’nın en güçlü olduğu periyotlar CEO Jorma Ollila‘nın yapıtıydı. 1992’de misyona başlayan Ollila, şartlar sıkıntı olsa da Nokia’nın Ar-Ge çalışmalarını GSM’e yönlendirerek amansız büyümenin lokomotifi olmuştu. Ollila’nın yerine ise 2005’te Olli-Pekka Kallasvuo getirilmişti. Kallasvuo, bir hukuk ve finans insanıydı. Nokia’nın pazar hissesindeki süratli düşüşü denetliyordu ve aslında açık kaynak kodlu Maemo üzere başarısız teşebbüsleri de olmuştu.

Kallasvuo, düşüşü durduramamış ve 2010’da yerine Stephen Elop’u getirmişti. Elop, günümüzde Nokia’yı kurtarmak için onu yok etmeye karar veren birisi olarak anılıyor. Ayrıyeten kendisi birinci Finli olmayan Nokia CEO’suydu. Elop, Microsoft’ta Microsoft uygulamalarını Symbian’a taşımak için çalışıyordu ve Bill Gates’in arkadaşıydı.

Elop, açık sözlüydü ve sıkıntıları biliyordu. Nokia’nın yazılımlarının yetersiz ve başının sıkıntıda olduğunu söylüyordu. Çalışanlara gönderdiği meşhur “Burning Platforms” bildirisinde şunları söylüyordu: “İlk iPhone 2007’de piyasaya çıktı ve bizim hala onların tecrübesine yakın bir eserimiz yok. Android iki yıl kadar evvel sahneye çıktı ve bu hafta akıllı telefon hacminde liderliğimizi elimizden aldılar. İnanılır üzere değil.”

Elop tespitlerinde büsbütün haklıydı. Meseleleri gidermek için bulduğu tahlil ise Windows Phone‘du. Elop’a nazaran Symbian yerine Windows Phone’u kullanmak yazılım tarafındaki sıkıntılar çözecekti. Biliyoruz ki, bu işe yaramadı.

Yanlış bir karar

Nokia için Windows Phone’u benimsemek aslında sıkıntılar çözmeyecek, bilakis daha makûs hale getirecekti. Zira o periyotta aslında Android, giriş ve orta seviyeyi ele geçirmişti. iPhone ve iOS ise üst düzeyde vazgeçilmez olmuştu. Windows Mobile’ın pazar hissesi küçüktü ve açıkçası geliştiriciler burayı önemsemiyordu.

Microsoft, Windows Phone 8’i tasarlamıştı. Masaüstündeki Windows 8 üzere bu da berbat bir işletim sistemiydi. Tabletler için tasarlandığı düşünülen bu işletim sisteminin taşınabilir yüzünün kötülüğünün bir öteki nedeni de eski çekirdek yapısını terk ediyor olmasıydı. Hatırlarsanız, Microsoft’un Windows CE ile girdiği taşınabilir pazarda işletim sistemini Windows Mobile ve sonra Phone olarak adlandırdığından bahsettik. Windows Phone 8 ile Microsoft WinCE çekirdeğini NT tabanlı bir çekirdekle değiştirdi. Böylece şimdiye kadar Windows Phone için çıkan tüm uygulamaların yine yazılması gerekecekti.

Elop liderliğinde Nokia ile Microsoft’un yakınlaşması devam etti ve 2014 yılında 7,2 milyar dolara yazılım devine satıldı. Microsoft ayrıyeten Nokia’nın patentleri üzerinde on yıllık bir lisans hakkı ve sonsuza kadar yenileme seçeneği elde etti.

Sonrasını az çok biliyoruz. Nokia, Finlandiya’daki ağ işlerini elinde tutmaya devam etti ve Siemens’in Nokia Siemens Networks ortak teşebbüsünün yarısını satın aldı. Akabinde bunu Nokia Networks olarak tekrar isimlendirdi. Microsoft’a geçen Nokia tarafında ise işler çok kuvvetli görünüyordu.

Devrin Microsoft CEO’su Steve Ballmer, 2014 yılında şirketten ayrıldı. Geride ise büyük bir karmaşa vardı. Ballmer, taşınabilir işletim sistemini Windows 10 ile birlikte bütünleştirmek istiyordu. Masaüstündeki Windows 10 firmanın son yıllardaki en düzgün işletim sistemiydi lakin taşınabilir taraftaki Windows Mobile 10 ile olan sinerji berbattı.

2013 yılına kadar Nokia, Symbian temelli ve akıllı telefon karışımında yaklaşık 251 milyon telefon sattı. Windows Phone’ların Lumia 800 ile başlayan macerasında satışlar sadece 30 milyondu. Microsoft’un yeni ve şimdiki CEO’su Satya Nadella için bu denetim edilmesi gereken bir durumdu fakat o misyona geldiğinde işlerin zati güzel gitmediği netleşmişti.

Belki de Microsoft, Windows işletim sistemini tüm akıllı telefonlarında fiyatsız hale getirseydi işler daha farklı olabilirdi. Elbette bunu söylemek yapmaktan daha kolay. Lakin yalnızca düşünecek olursak, Windows Phone’un fiyatsız olarak benimsenmesi mutlaka Android’e daha direkt bir rekabet getirebilirdi. Lakin bunlar olmadı.

Nokia, vergi indirimi oldu

En nihayetinde ise 2015 yılında Microsoft, Nokia satın alımının bir sonucu olarak 7,6 milyar dolar zarar yazdı. Bu, vergi indirimi manasına geliyor elbette… Finlandiyalı Nokia ise 2015 yılında Avrupalı ağ devi Alcatel-Lucent’i satın aldı. Bu firma mutabakat gereği tabletlere odaklandı.

Bu ortada Elop ve Microsoft’tan kaçan bir küme eski Nokia yöneticisi kendi taşınabilir şirketlerini kurdular: HMD. 2016 yılında Microsoft Mobile, HMD’ye açıklanmayan bir meblağ (muhtemelen birkaç yüz milyon dolar) karşılığında satıldı. HMD ise hem kendi ismini hem de Nokia ismini kullanarak uygun fiyatlı Android telefonlar satıyor. Son olarak Finlandiyalı Nokia ise şimdilerde ağ işine odaklanmış durumda. Firma, 5G ağlarda sanayinin en büyük oyuncularından biri. Hatta Aya interneti Nokia götürecek.

Bu yeni kademede, tekrar Finlandiyalıların eline geçen Nokia, köklerinin bir kısmını geri kazanıyor üzere görünüyor ve artık pazarın orta-alt ucu için kolay aygıtlar üretiyor. Lakin, yeni kuşaklar için neredeyse bilinmez hale geldi.Nokia unutulmuş olsa da ortaya koyduğu eserleri tepeden düşürmek çok sıkıntı. Tüm vakitlerin en çok saten taşınabilir telefonları ortasında birinci iki sırada Nokia 1100 ve 1110 bulunuyor. Birinci 15 model ortasında 7 Nokia, 7 Apple iPhone ve 1 Samsung aygıtı var.