Geçtiğimiz günlerde, Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) ait, 21 Mart 2021 yılında misyonunu tamamladığı için boşluğa bırakılan ve dokuz bataryadan oluşan bir paletin kontrolsüz bir yörüngede uzun mühlet seyrettikten sonra tahminen 8 Mart’ta atmosfere giriş yapacağı belirtilmişti. 2.6 ton ağrılığındaki batarya paleti daha sonra dünyanın atmosferine girerek alev alıp Atlantik Okyanusu’na düşmüştü. Bilimsel araştırmalara nazaran uzay atıklarının yahut kullanımı sona eren kesimlerin birden fazla ekseriyetle denize düşüyor.
Uzay çöpü düşme riski ne kadar yüksek?
ISS’e ilişkin kelam konusu batarya sisteminin “doğal yörüngesi” eksi 51,6 derece güney, 51,6 kuzeydi. “Doğal yörünge” kavramıyla kastedilen ise nesnenin denetimsiz formda hareket etmesi, yani bir bilgisayar ya da insan tarafından yönlendirilmemesi. Uydu yahut uzay araçlarından farklı olarak ISS’ten ayrılan eski akülerin uzaktan hareket ettirilmesi, yönlendirilmesi mümkün değil. Bu nedenle kelam konusu nesnelerin havada mı parçalanacakları yoksa yere mi çarpacağı konusunda kesin bir öngörüde bulunmak güç.
Peki bu nesneler beşerler için bir tehlike oluşturuyor mu? Uzay çöplerinin düşme ihtimaline karşı tedbir alınabilir mi?
DW bu soruyu Almanya Sivil Savunma ve Afet Yardımı Dairesi’ne sordu. Uzay çöpüne karşı tedbir almasının güç olduğunu belirten Kurum, insan hayatı için tehlikenin minimal olduğunu, atmosfere girmesi beklenen cisimlerin yakından izlendiğini kaydetti.
Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) bilgilerine nazaran çabucak hemen her hafta uzayda denetimsiz biçimde dolaşan atıklar atmosfere giriş yapıyor.
Ancak 1960’lı yıllardan bu yana uzay atıkları ile ilişkili olarak kayda geçen olaylarda artış kaydediliyor. 1960-2000 ortası yılda yaklaşık 500 kesim yeryüzüne ulaşırken son yıllarda bunların sayısında oldukça artış görülüyor. ESA’nın datalarına nazaran 2022 yılında 2 bin 500 kadar nesne uzaydan yeryüzüne ulaştı.
Yere ne çeşit uzay atıkları düşüyor?
Uzaydaki çöp genelde çok katlı yapılan füzelerin üzerindeki kapsüllerden, fırlatma sırasındaki ateşlemeyle oluşan patlamada ayrılan kısımlardan yahut akü üzere yakıt kısımlarındaki modüllerden oluşuyor. Uzaya gönderilen uydular ile uydu denemelerinden geriye kalan materyaller de artan biçimde uzayda atık varlığına yol açıyor.
En çok atık kalıntısına ya da hurdaya yol açanlar ise uydular. Uydular en düşük yörünge uzaklığından en yükseği olan 2 bin kilometreye kadar bir yörüngede dolanımda oluyor. Bu cisimler genelde yerkürenin müşahedesi gayeli kullanılıyorlar.
Uzay atıklarındaki artışa yalnızca kaza ve çarpışmalar yol açmıyor. Uzaya gönderilen araçların kimi kısımları bir müddet sonra muhtaçlık duyulmadığı yahut ömrünü tamamladığı için uzay boşluğuna bırakılıyor.
Uzay çöpü zehirli mi?
Uzay çöpü zehirli hususlar de içerebiliyor. Uzay Arkeloğu ve Uzay Atıkları Uzmanı Alice Gorman, uzay araçlarının kimi yakıtlarının zehirli olduğunu söylüyor ve hidrazini örnek veriyor. Berilyum ve magnezyumun da kullanıldığını kaydeden Gorman, bunların alaşım olarak değerlendirildiklerini belirterek “Özellikle berilyum epey rahatsız edici” diyor.
Uzay atıklarının çoklukla denizlere inmesi nedeniye çok sayıda uzman denizlerin kirlenmesi konusunda da epeydir kaygılı. Gorman’a nazaran bu alan maalesef şimdi gereğince araştırma yapılmadığından uzay atıklarının denizlere tesiri tam olarak bilinmiyor.
Uzay çöpü çarpması riski ne kadar?
Uzmanların hesaplamalarına göre yıldırım çarpması ihtimali, uzaydan gelen bir cismin başımıza çarpası ihtimalinden 65 bin sefer daha yüksek. Meskende bir kaza geçirme ihtimali ise ondan 1,5 milyon sefer daha yüksek. Bir meteorun çarpmasıyla ölme ihtimali de uzaydan düşen bir kesimle yaralanmadan tekrar kat kat daha fazla.
