Türkiye, küçük nükleer reaktörlerde öncü olmak istiyor: Peki gerçekler neler?

Küçük modüler reaktörler (Small Modular Reactors – SMR) özelindeki ilgi son birkaç yıldır artıyor. Bu ilgi artışı Türkiye tarafında da yaşanıyor. Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi Lider Yardımcısı Zeynel Kılınç’a nazaran Türkiye, küçük nükleer reaktörlerde öncü olmak istiyor. Yakın tarihli açıklamalara ve raporlara bakıldığında Türkiye ve ABD ortasında SMR nükleer reaktörler özelinde ortak bir proje muhtemel üzere görünüyor. Lakin SMR’ler için gerçekler söylenenlerden biraz farklı.

Türkiye, SMR nükleer reaktörler kurabilir

Kısa bir müddet evvel Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Türkiye-ABD İş Kurulunun ABD Ticaret Odası ve American Turkish Business Roundtable işbirliğinde düzenlediği 39. Amerikan-Türk Konferansı gerçekleştirildi. Bu aktiflikte konuşulan hususlardan birisi de güçtü. Türkiye, 2035’e kadar güneş ve rüzgar enerjisinde kurulu gücü her yıl 5 GW artırmayı hedeflerken bu vesileyle öteki ülkelerin de Türkiye’ye ilgisi artıyor.

Kılınç’a nazaran Yenilenebilir Güç Kaynakları Destekleme Sistemi ile başta ABD olmak üzere Avrupa ve Asya ülkelerinden Türkiye’ye ağır bir ilgi kelam konusu. Kılınç, ABD ile Türkiye ortasındaki ticaret hacminin son yıllarda arttığını, işbirliği alanlarından birinin de SMR olduğunu belirtti.

Kılınç, “Dünyadaki pek çok şirket bugün SMR dediğimiz küçük modüler nükleer santrallere yatırımlar yapmaya başladı. Türkiye de aslında bunda öncü ülkelerden biri olma niyetinde. Bu manada ABD ile Türkiye ortasında bir gündem kelam konusu. Başta güç bakanlığımız olmak üzere Yatırım Ofisimiz Türkiye’ye SMR yatırımlarının kazandırılması manasında önemli bir faaliyet gösteriyor.” dedi.

Mart ayında ABD’nin Kıdemli Avrasya Bölgesi Ticari Müsteşarı Heather Byrnes, iki ülke ortasındaki ticaret hacminin 100 milyar dolara çıkarılmasının hedeflendiğini, güç ve iklim bahislerinin ortak çalışma alanları olarak öne çıktığını belirtmişti. Byrnes ayrıyeten Türkiye ile nükleer güç alanında da görüşmelerimiz devam ettiğini, bilhassa küçük modüler nükleer reaktörlerin (SMR) Türkiye güç sistemine dahil edilmesi ile ilgili görüşmelerin sürdüğünü söylemişti.

Küçük modüler reaktörler (SMR) bir tahlil mü yoksa yeni bir sorun mu?

Küçük modüler reaktörler (SMR), bilhassa gelişmekte olan ülkeler için çok değerli. Büyük reaktörlü nükleer tesisler, yüksek kapasiteli ve özel iletim ağlarına gereksinim duyarken bu santraller mevcut iletim ağlarını kullanabiliyor. Hasebiyle hem emisyonsuz enerji üretimi hem daha az yatırım maliyeti hem de kolay inşa edebilme SMR’ler kıymetli avantajlar sunuyor. İsimlerinden da anlaşılacağı üzere SMR’ler başka klasik nükleer santrallerden önemli oranda küçüktür, haliyle güç çıktıları da onlardan daha azdır. Reaktör başına birkaç on ile birkaç yüz MW arasında güç üretimleri değişmekte.

Genel olarak SMR’leri daha büyük reaktörlerin tipik olarak 1000 ila 1.500 megawatt güç kapasitesine kıyasla 300 megawatt’tan daha az elektrik çıkışına sahip nükleer reaktörler olarak tanımlayabiliriz. Üstte da dediğimiz üzere, bu reaktörlerin en büyük avantajının maliyetler olduğu belirtiliyor.

Lakin yakın tarihli raporlar durumun pek de bu türlü olmadığını söylüyor. Küçük modüler reaktörler ünite güç kapasitesi başına maliyet temelinde değerlendirildiğinde aslında büyük reaktörlerden daha değerli oldukları belirtiliyor. Bu tip reaktörleri geliştiren öncü şirketlerden olan ve ABD’de bir birincisi gerçekleştirecek NuScale Power’ın ekonomik nedenlerden ötürü reaktör tesisi geçtiğimiz yıl iptal edilmişti.

Projenin megavat başına sonuncu maliyet tahmini, ABD’de inşa edilmekte olan 2.200 megavatlık Vogtle nükleer güç santralinin megavat başına başlangıç maliyetinden yaklaşık yüzde 250 daha fazla olduğu aktarılıyor. Bu, SMR’ler hakkındaki tüm söylenen avantajları ortadan kaldırıyor. Zira, megavat başına yüksek inşa maliyeti, yüksek elektrik üretim maliyetleri manasına geliyor.

CSIRO ve Australian Energy Market Operator’ün 2023 GenCost raporuna nazaran, bir SMR‘den her bir megavat-saat elektrik üretmenin iddiası maliyeti 265 ila 400 dolar civarında. Buna karşılık, rüzgar ve güneş santrallerinden elde edilen her bir megavat-saat elektriğin maliyeti yaklaşık 70 dolar civarında.

Üstelik bu reaktörlerin inşasında da gecikmeler yaşanabiliyor. Örneğin Rusya‘nın gemilerde kullandığı KLT-40 reaktörünün inşaatının başlaması ile elektrik üretmeye başlaması ortasında 13 yıl geçmiş durumda. Halbuki özgün plan 3 yıldı.

Öte yandan bunlar da en nihayetinde bir nükleer reaktör ve kaza riski, radyoaktif atık, bakım üzere mevzular da masada kalmaya devam ediyor. Sonuç olarak, SMR’ler nükleer güçteki mevcut problemleri çözmüyor, bilakis yeni meseleler üretiyor.

Bu reaktörler dediğimiz üzere küçükler ve taşınabilirler. Yani, bunları bir üretim tesisinde üretip akabinde kamyonlar aracılığıyla bir kente, kasabaya yahut bir askeri üsse taşımanız mümkün. Bu, yeni bir lojistik tahlil getiriyor. Reaktörü seri olarak üretmek de birebir vakitte bir ölçek iktisadının kurulmasını kaide koşuyor. Zati NuScale Power’ın yaşadığı sorun da bu “ölçek ekonomisizliği.”

Ek olarak nükleer gücün kendisi de bir güç kaynağı olarak değerini yitiriyor. Evet, yenilenebilir güce geçişte emniyetli bir kaynak olarak görülmeye devam ediliyorlar lakin 1996’daki azamî yüzde 17,5 düzeyinden 2022’de yüzde 9,2’ye düşmüş olmaları gerçeği değişmiyor. Önümüzdeki yıllarda bu eğilimin hızlanması beklenmiyor lakin tekrar ana akım olmaları da muhtemel görünmüyor. Bunun esas nedeni de yeniden maliyetler. Nükleer santrali yapmak kadar bunları sürdürülebilir tutmak da maliyetli bir iş. Global iktisatların zayıf halleri düşünüldüğünde işler daha da zorlaşıyor.

Bunlarla birlikte son on yıl içinde inşa edilen nükleer reaktörlerin tümü yepyeni üretim varsayımlarını tutturamamıştır. Örnek olarak verdiğimiz Vogtle nükleer santralinin şu anda yaklaşık 35 milyar dolara mal olduğu varsayım ediliyor.  Santralin aslında 2017’de hizmete girmesi ve toplam 14 milyar dolara mal olması öngörülüyordu.

Fransa’da inşa edilmekte olan 1.630 MW’lık European Pressurised Reaktörü’nün başlangıçta 3 milyar avroya mal olacağı ve 2012’de faaliyete geçeceği varsayım ediliyordu. Şimdiki durumda maliyetler 13,2 milyar avroya yükselmiş durumda. Tesis, 2024 itibariyle henüz faaliyete bile geçmedi.

Aslında bu gecikmeler istatistiksel olarak nükleer santrallerin bir gerçeği durumunda. 2014 yılında yayınlanan bir çalışmaya nazaran dünya çapında incelenen 180 nükleer güç projesinden 175’i başlangıç bütçelerini ortalama yüzde 117 oranında aşmış ve devreye alınmaları yüzde 64 daha uzun sürmüş durumda. Üstelik nükleer güç santrallerinin maliyetleri vakitle düşmez, artar. Bu durum, güneş ve rüzgar gücünde tam zıddıdır.